Ukrayna üzrə Nobel mükafatını kim alacaq?
Donald Trampın seçki kampaniyasının keçmiş müşaviri Devid Urban və keçmiş Prezident Ağ Ev uğrunda mübarizədə qalib gələrsə, yeni administrasiyada yüksək vəzifə tutmağa hazırlaşan keçmiş dövlət katibi Mayk Pompeo “The Wall Street Journal” (WSJ) nəşrində “Trampın Ukrayna üçün Sülh Planı”nı təsvir edən köşə yazısı yazıblar. Məqalədə eks-prezidentin komandasının üzvləri Trampın Ukraynanı Vladimir Putinə təslim etmək planları ilə bağlı həm Ukraynanın özündə, həm Avropada, həm də Moskvada yaşanan qorxuları dağıtmağa çalışıblar.
Müəlliflər, sabiq dövlət başçısının bir çox digər “vəkilləri” kimi, amerikalıları, ukraynalıları və dünya ictimaiyyətini inandırmağa çalışırlar ki, Tramp yenidən seçiləcəyi təqdirdə Kiyevə yardımını dayandırmayacaq, onu ərazi güzəştlərinə getməyə məcbur etməyəcək və “rüsvayçı sülh” tətbiq etməyəcək: “Çünki bunun heç bir sübutu yoxdur, əksinə, çoxlu sübutlar var: məhz Trampın dövründə Ukraynaya “Javelin” tank əleyhinə raketlərin tədarükünə Barak Obama tərəfindən qoyulan qadağa qaldırılmışdı”.
Onlar Trampın gücə söykənən sülh planını ictimaiyyətə təqdim edirlər. Urban və Pompeoya görə Tramp planının məqamları belə görünür:
- Rusiyaya qarşı Co Bayden administrasiyası tərəfindən tətbiq edilənlərdən daha təsirli olan “real” sanksiyaların tətbiqi, xüsusən də Rusiya banklarının enerji ilə bağlı əməliyyatlarının məhdudiyyətlərdən azadlığı ləğv ediləcək;
- Amerika silahlarının alınması üçün Ukraynaya 500 milyard dollarlıq “Lend-Lease” proqramının yaradılması;
- Ukraynanın əldə edə biləcəyi və istifadə edə biləcəyi silah növləri ilə bağlı bütün məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması. Amerikalı siyasətçilərin fikrincə, bu, “güc mövqelərini bərpa edəcək” və Rusiyaya açıq-aşkar göstərəcək ki, hərbi əməliyyatlara son qoyulmalıdır.
Plan həmçinin müdafiə sənayesinin genişləndirilməsini və ABŞ-ın enerji potensialının açılmasını, eləcə də Avropaya üzv ölkələr üçün müdafiə xərclərini 3%-ə çatdırmaqla NATO-nun canlandırılmasını tələb edir. İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı ilə əlaqələrin bərpası, o cümlədən Ər-Riyadın köməyi ilə Rusiyanı dünya enerji bazarlarından sıxışdırmaq.
Şərtlər müəyyən edildikdən və müharibənin dərhal dayandırılmasından sonra ssenari Ukraynanın müdafiəsinin gücləndirilməsini, Krımın demilitarizasiyasını, Rusiya Bankının dondurulmuş vəsaitlərindən istifadə edərək ölkənin bərpasını, habelə Ukraynanın NATO və Avropa İttifaqına (Aİ) erkən daxil olmasını və NATO-nun Ukraynanı silahlandırmaq üçün 100 milyard dollarlıq yeni hərbi fondun yaradılmasını nəzərdə tutur. Eyni zamanda, heç kim yeni əraziləri Rusiyanın bir hissəsi kimi tanımır.
Əgər Rusiya bütün şərtləri yerinə yetirsə, Qərb tədricən sanksiyaları ləğv edəcək, Ukrayna NATO və Aİ-yə üzv olan kimi Rusiyaya qarşı məhdudiyyətlər tamamilə aradan qaldırılacaq. Nəşrin müəlliflərinin fikrincə, məhz bu addımlar hərbi əməliyyatlara son qoyacaq və “davamlı sülh”ü təmin edəcək.
Əslində, müəlliflər Trampın tezisini təkrarlayırlar - Ukraynanı hərbi əməliyyatları dayandırmağa və danışıqlar masasına oturmağa məcbur etmək üçün lazımi silahlarla doldurmaqla Rusiyanı qorxutmaq. Və onlar Donald Trampın Britaniyanın keçmiş Baş naziri Boris Consonun Mar-a-Laqo iqamətgahında onunla görüşdən sonra elan etdiyi müharibəni bitirmək planını təsdiqləyirlər.
Pompeo və Urban iddia edir ki, Bayden administrasiyasının yarımçıq tədbirləri deyil, məhz bu addımlar münaqişəyə son qoyacaq, davamlı sülhü bərqərar edəcək, Avropanın onu saxlamaq yükünü daşımasını təmin edəcək və qitədə azadlıq və təhlükəsizliyi bərpa edəcək: “Buna şübhə edənlər üçün Trampın ikinci müddətdə istədiyi son şey onun diqqətini daxili gündəliyindən yayındıracaq və Baydenin Əfqanıstandan uğursuz çıxarılmasını uğur kimi göstərəcək xarici siyasətdə uğursuzluqdur”.
Aydındır ki, Tramp administrasiyasının qələbəsi ilə bağlı fəaliyyət planı konkret forma alır. Xüsusilə Co Baydenin prezidentlik yarışından imtina etməsi və Asiya əsilli tamhüquqlu afro-amerikalı qadının prezidentliyə namizədliyi, Kaliforniyanın keçmiş Baş prokuroru, vitse-prezident Kamala Harrisin anti-yaş faktorunu ləğv etməsi fonunda. Onun namizədliyinin 19-22 avqust tarixlərində keçiriləcək Demokratlar Partiyasının Milli Konvensiyasında təsdiqlənəcəyi təqdirdə, prezidentlik yarışında Trampı məğlub edə biləcəyini “Reuters” və “Ipsos” tədqiqat firmasının apardığı sorğular təsdiqləyir ki, bu da onun artıq Trampdan 2 xal üstünlüyünü göstərir. Onun Ukraynaya hər cür yardım göstərməyə davam etmək öhdəliyi şübhəsizdir, üstəlik, o, Baydendən daha az “müdrik” və “ağıllı” ola bilər.
Digər tərəfdən, Tramp komandası Ukraynanın xarici işlər naziri Dmitri Kulebanı Pekinə dəvət edən və Çinin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyinə və “dayanıqlı, davamlı, zəkalı bir dövlət” yaratmağa çalışdığına inandıran Çinin qəfil fəallığından narahat olmaya bilməzdi. Bu vəziyyətdə Tramp və komandası müharibəni 24 saat ərzində bitirmək planının mövcudluğuna eyham vurmağı dayandırmağa və müharibəni bitirmək üçün konkret Ukrayna üçün məqbul tədbirlər təklif etməyə məcburdur.
Üç il ABŞ dövlət katibi vəzifəsində çalışmış Mayk Pompeonun təklif etdiyi plan diqqətəlayiqdir və çox güman ki, Ukrayna üçün məqbul sayıla bilər. Amma! ABŞ prezident seçkilərinə qalan üç ay ərzində çoxlu sürprizlər ola bilər:
- Bayden istefa verə bilər, Oval kabinetdə yerini tutan və prezidentliyə namizəd Kəmalə Harris isə özü Ukraynanı dişinə qədər silahlandırıb Moskvanı sülhə vadar edə, ya da onu məşhur qırmızı düyməni basmağa təhrik edə bilər;
- Çin öz şərtləri ilə Rusiyaya təzyiq göstərə və müharibəni bitirə bilər.
Bunu nəzərə alaraq deyə bilərik ki, sülh yarışı başlayıb və Ukrayna üzrə Nobel mükafatını kimin alacağını zaman göstərəcək.