Tarixin təkrarı: 211 il əvvəl Azərbaycanda baş verənlər indi Avropada yaşanır Yeni faciələrlə üz-üzə gəlmək istəmiriksə, onun bütün dərslərini xatırlamalıyıq
211 il bundan əvvəl, 13 yanvar 1813-cü ildə Azərbaycan tarixində önəm daşıyan bir hadisə baş verdi. Söhbət Rusiya-İran müharibəsinin rus qoşunlarının Lənkərana hücumu kimi mühüm epizodundan gedir. Biz hamımız tarixin bu səhifəsini xatırlamalıyıq. Axı, tarix dövridir və başqa bir zamanda, başqa miqyasda, lakin eyni xarakterlərlə təkrarlana bilər. Xüsusilə, söhbət Rusiya, Azərbaycan və Böyük Britaniyadan gedirsə.
Belə ki, 1813-cü ildə rus ordusu Lənkəran qalasını mühasirəyə almağa və top atəşinə tutmağa cəhd etdi. Lakin bu istiqamətdə beş günlük tədbirlər uğur qazanmadı. Bu, ingilis mühəndisləri tərəfindən tikilən istehkamlar sayəsində baş verdi. Şahidlərin dediyinə görə, Lənkəran qalası hündür daş divarları və cərgələri iti döyüş divarları ilə güclü təsir bağışlayırdı. Qala dərin xəndəklərlə əhatə olunmuşdu.
O, nizamsız dördbucaq şəklində (eni 80 sajen), Lənkəran çayının sol sahilində, dənizdən bir qədər aralıda, bataqlıqların arasında idi. Ən böyük - cənub-qərb tərəfi 130 sajen uzanırdı. Nizamsız çoxbucaqlı formasında tikilmiş şimal-şərq tərəfinin uzunluğu 80 sajenə qədər idi. Cənub-şərq tərəfi və şimal-qərb tərəfin hər birinin uzunluğu 100 sajenə malik idi. Künclərdə qalalar var idi. Ən güclülər şimal və qərbdə idi. Qalan tərəfləri bataqlıq və çayla əhatələnirdi. Süni təpələrin hündürlüyü 4-5 sajenə çatırdı. Xəndəyin dərinliyi 4 sajen, eni 10 sajen idi.
Bütün bunlar ingilislərin köməyi sayəsində əldə edilmişdi. Bəli, tarixən İngiltərə və Rusiya bir-birinə qarşı çıxıb. Mən bu məqama qayıdacağam, amma hələlik qeyd edim ki, Lənkəran komendantı Sadıx xan qürurla qalanı təslim etməkdən imtina etdikdən sonra general Kotlyarevskinin rus dəstəsi Lənkəran qalasını zəbt etdi.
Bu zaman rus ordusu böyük itki verdi. Zabitlərin və kiçik zabitlərin əksəriyyəti öldürüldü. Dəstə öz əsgərlərinin yarıdan çoxunu itirdi və ya yaralandılar. 17-ci Yeger alayında 296 nəfərdən yalnız 74-ü sağ qalmışdı.
Bu, rusların tarixən “ət hücumu” taktikasından istifadə edərək öz məqsədlərinə çatmağa vərdiş etdiyini təsdiqləyir. İndi eyni taktikadan Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsində istifadə olunur. “Qadınlar yenilərini dünyaya gətirərlər” tezisinin, gördüyümüz kimi, Rusiyada kökünü kəsmək mümkün deyil.
Yeri gəlmişkən, Rusiya-Ukrayna müharibəsi haqqında. Cümə günü Kiyevdə çox mühüm hadisə baş verib. Ukrayna ilə Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı arasında təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq haqqında saziş imzalanıb. Sənədi Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski və Böyük Britaniyanın Baş naziri Rişi Sunak imzalayıb. İngilis dilində bu müqavilə “Agreement on Security Cooperation” adlanır.
Böyük Britaniya dünyada Ukrayna ilə əməkdaşlığa dair belə bir sənəd imzalayan ilk ölkə oldu. Müqavilə Ukraynanın təhlükəsizliyinə dəstək məqsədilə Britaniya ilə Ukrayna arasında hərbi və qeyri-hərbi əməkdaşlığı rəsmiləşdirir. Gördüyümüz kimi, Böyük Britaniya Rusiyanın yad torpaqları zəbt etmək planlarına yenidən açıq şəkildə qarşı çıxır. Və burada Lənkərana hücumun nəticələrini bir daha xatırlayırıq.
Lənkəran qalası alındıqdan sonra rus qoşunlarının İrana soxulması üçün birbaşa yol açıldı və qanlı hücumun bilavasitə nəticəsi 1813-cü il oktyabrın 12-də (24) Qarabağın Gülüstan kəndində imzalanmış Gülüstan müqaviləsi oldu. Onun bəndlərinə görə, Rusiya Xəzərin qərb sahilini Astaraya qədər aldı. Yəni müasir Azərbaycan torpaqları o vaxtkı Rusiya tərəfindən işğal olundu.
İndiki Rusiya da imperiya ambisiyaları ilə sağalmaz xəstədir. Bu ölkənin rəhbərliyi açıq şəkildə bəyan edir ki, SSRİ-nin dağılması ötən əsrin ən böyük geosiyasi fəlakəti olub. Rusiya artıq 2008-ci ilin avqustunda Gürcüstana qarşı müharibəyə başlayıb və onuncu ildir ki, Ukraynaya qarşı döyüşür. Üstəlik, son iki ildə genişmiqyaslı müharibə gedir. Rusiya artıq Krımı və bir sıra Ukrayna torpaqlarını “ilhaq edib”.
Azərbaycan eyni zamanda Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və ona siyasi dəstək və humanitar yardım göstərir. Biz yenə də Azərbaycanı güclü şəkildə dəstəkləyən Böyük Britaniya ilə barrikadanın eyni tərəfindəyik. Gördüyümüz kimi tarix özünü təkrarlamaq qabiliyyətini sübut edib. Və biz yeni faciələr yaşamaq istəmiriksə, onun bütün dərslərini xatırlamalıyıq.