Qaraçıların taleyi əslində həsəd aparılası deyil. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı onlar da yəhudilər kimi soyqırıma məruz qalıblar. Onlarla sanki ikinci dərəcəli deyil, üçüncü dərəcəli insanlar kimi rəftar ediblər, əslində, canlı zibil hesab ediblər - tamamilə lazımsız və hətta təhlükəli.
Bununla birlikdə, hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra, sakinləri sonradan müntəzəm olaraq İkinci Dünya Müharibəsi zamanı özlərinin və qohumlarının çəkdikləri bütün dəhşətlərə görə Almaniyadan təzminat almağa başlayan yəhudi İsrail dövləti meydana çıxıb.
Qaraçı dövləti isə yaradılmayıb və faşist Almaniyasının hərəkətlərindən əziyyət çəkən qaraçılar məlum səbəblərdən heç bir təzminat almayıblar, çünki onları göndərmək üçün sadəcə heç bir yer yox idi.
Burada isə qaraçı dövlətinin heç vaxt yaranmaması ilə bağlı kimisə qınamaq çətindir. Ümumiyyətlə, əgər günahkar axtaracağıqsa, ən yaxşısı diqqətimizi bütövlükdə qaraçı etnik qrupuna yönəltməkdir. Qaraçı xalqının mövcud olduğu tarix boyu o, həmişə köçəri həyat tərzi ilə səciyyələnmişdir. Düzdür, tarixdə bir növ qaraçı dövlətinin mövcudluğunu göstərən bir nümunə var idi.
Venesiya Respublikasının sənədlərinə görə, Korfu adasında (indiki Yunanıstan ərazisi) 1375-ci ildən Feudum Acinganorum, yaxud, Azərbaycanca desək, qaraçıların mülkü olub. Bu “mülkiyyət” müəyyən daxili müstəqilliyə malik olan bir sıra icmalardan ibarət idi.
Məsələn, hər bir icmanın öz məhkəməsi var idi, bir qayda olaraq, qaraçı baronlarından ibarət idi, hər hansı bir hökm çıxarmaq hüququna malik idi - ölümə qədər. Əhalinin əksəriyyəti isə hər növ sənətkarlıq və dəmirçiliklə məşğul olurdu.
Qaraçı "ölkəsi" Feudum Acinganorum 19-cu əsrin əvvəllərinə qədər davam edib. Sonra Venesiya Respublikası süqut edib və Korfu adası əvvəlcə Fransanın, daha sonra Rusiya və Türkiyənin tərkibinə daxil olub, sonra isə tamamilə İngiltərəyə keçib. Ancaq belə, etiraf edək ki, qanunvericilik və məhkəmə hakimiyyətinin iştirakı ilə oturuşmuş, tam hüquqlu qaraçı dövlətinin nümunəsi həqiqətən unikaldır!
Çox sonralar, 20-ci əsrin 20-30-cu illərində qaraçıları məskunlaşmağa təşviq etmək və onlara həyata sosialist baxışları aşılamaq üçün növbəti cəhd edilib. Bu dəfə sovetlər işə başlayıb və başa düşdüyünüz kimi, planlar böyük olub. Qaraçılar üçün kolxoz və sovxozlar təşkil edilib, onlara yerlərdə lazım olan hər cür peşə öyrədilib, ev verilib.
Ümumiyyətlə, fikir pis görünmürdü, lakin qaraçıları adi bir sovet kəndlisinin həyatına birtəhər uyğunlaşdırmaq cəhdləri uğursuz olub. Qaraçılar sovet hakimiyyətinin öz istiqamətlərinə yönəltdiyi bütün islahatları qəbul edib, onlar öyrədilib, bəziləri isə vicdanla işləməyə çalışılar. Bununla belə, əsrlər boyu formalaşmış ənənəvi həyat tərzi, mədəniyyət və vərdişləri asanlıqla unuda və ya kökündən silə bilməz. Qaraçılar isə öz milli koloriti itirmək istəməyiblər. Buna görə də Sovet İttifaqının qaraçıları konkret bir yerə bağlamaq cəhdləri heç bir nəticə verməyib.
Və sonra müharibə baş veri və əgər Sovet hakimiyyəti heç olmasa qaraçıları bir etnik qrup kimi qoruyub saxlamağa, sadəcə olaraq onlara “sovet xalqı” olmağı öyrətməyə çalışıbsa, faşist Almaniyası tamamilə əks yolu - qaraçıların xalq kimi məhv edilməsini seçib.
Reyxsfürer SS Heinrix Himmlerin fikrincə, qaraçılar çoxalmamalı olan "insanaltı" irqlərin ən aşağısı idi. 1936-cı ildə nasistlər rəsmi olaraq qaraçıları bütün vətəndaş hüquqlarından məhrum ediblər və onlara almanlarla evlənməyi qadağan ediblər. Ancaq bu, problemin yarısıdır.
Daha sonra - daha pis olub. Qaraçıları da yəhudilər kimi tutaraq xüsusi düşərgələrə yerləşdirilməyə başlayıblar və 1938-ci ildə həmin Himmlerin təşəbbüsü ilə qaraçılar kütləvi sterilizasiyaya məruz qalıblar. Növbəti addım qaraçıların öldürülməsi, eləcə də sadist tibbi təcrübələrdə iştirak üçün “seçim” olub. Bunda, yeri gəlmişkən, Almaniya tək olmayıb. Bu dəhşətli hərəkətlərdə onu Xorvatiya dəstəkləyib.
İkinci Dünya Müharibəsi zamanı nasistlər tərəfindən qətlə yetirilən qaraçıların ümumi sayı dəqiq məlum deyil. Ancaq hətta ən mühafizəkar hesablamalara görə, onların sayı 200 mindən 1,5 milyon nəfərə qədər dəyişir.
Ancaq sonradan baş verənlərin hamısı daha dəhşətlidir. Əgər yəhudilərin soyqırımı haqqında demək olar ki, hamı bilirsə və dünya ictimaiyyəti faşist Almaniyasının hərəkətlərini hər cür qınayır və pisləyirsə, qaraçıların soyqırımı faktı nədənsə - hər zaman sakit və hiss olunmadan, sanki bu fenomen mövcud deyilmiş kimi keçib. Bu prosesdə iştirak edənlərin hamısı nəinki layiqli cəzalarını çəkməyiblər, həm də uzun və kifayət qədər firavan həyat sürüblər.
Məsələn, müharibə zamanı Gestapo nəzdində Cinayət Biologiya İnstitutunda xidmət edən Eva Yustin, məqsədi qaraçıların Avropa cəmiyyətinə assimilyasiyasının mümkünsüzlüyünü sübut etmək olan bir araşdırma aparıb. Yustin eksperimental subyektlər kimi özü üçün uşaqlıqdan qaraçı mühitindən kənarda böyümüş qarışıq alman-qaraçı əsilli 41 uşaq və 1 yeniyetmə seçib.
Eksperimentin sonunda onun bütün iştirakçıları (uşaqlar nəzərdə tutulur) bir sıra qeyri-insani təcrübələrdən sonra Osvensimə göndərilib və orada öldürülüb. Eva Yustin özü fəlsəfə doktoru dərəcəsi alıb və demək olar ki, ölümünə qədər Almaniyada uşaq psixoloqu kimi çalışıb. Özünüz nəticə çıxarın...
Və yenidən. Ola bilsin ki, qaraçılar öz cinayətkarlarını cəzalandırmaq istəyərlər, lakin siyasi özünütəşkilat və ziyalı sivil cəmiyyət olmadığından şikayət və ya iddia irəli sürə bilmirlər.
Bundan əlavə, qeyd edildiyi kimi, bu iddialara uğurla baxıldığı təqdirdə kompensasiyanı hara göndərmək lazımdır? Yeri gəlmişkən, müasir dünyada bu məsələnin diqqətdən kənarda qaldığını düşünmək lazım deyil. Sadəcə olaraq, hələ heç kim qaraçılara öz ölkəsini yaratmağa, deməli, oturuşmuş həyat tərzinə maraq aşılamağı başa düşmür. Baxmayaraq ki, cəhdlər olub.
Beləliklə, 1971-ci ildə Londonda ilk Dünya Qaraçı Konqresi toplanıb. 1990-cı ildə Serokedə (Polşa) keçirilən IV Ümumdünya qaraçı Konqresində nasist soyqırımı qurbanlarına və onların nəsillərinə təzminat ödənilməsi məsələsi qaldırılıb və 2000-ci ildə Rusiyadan olan qaraçılar ilk dəfə Praqada keçirilən V Konqresdə iştirak ediblər. Və bu yalnız başlanğıc idi.
2012-ci ildə Belqradda keçirilən VIII Qaraçı qurultayında gələcəkdə qaraçı milli dövlətinin yaradılmasına çalışmaq qərara alınıb. Konqres çərçivəsində beynəlxalq qaraçı pasportunun modeli və pul vahidi olan lavoro qəbul edilib. Bir az əvvəl ümumi qaraçı bayrağı və himni seçilib. Və budur, demək olar ki, nəsə alınıb...
Bir az da irəli gedilsəydi, qaraçıların bayrağı, pasportu, milli valyutası olan öz ölkəsi olardı. Lakin müəyyən məqamda hər şey plan üzrə getməyib: belə dəyişikliklərdən narazı olanlar olub və VIII qurultay zamanı parçalanma baş verib. Yuxarıda göstərilən bütün qərarlarla razılaşmayanlar onları qeyri-qanuni elan ediblər və bu mənada qaraçı dövləti yaratmaq fikrindən əl çəkiblər.
Onları buna nə sövq etdiyi bu günə qədər sirr olaraq qalır. Bəlkə qaraçılar öz orijinallığını, köçəri xalqın özünəməxsusluğunu itirməkdən, “hamı kimi” olmaqdan ürəkdən qorxurlar. Onları həqiqətən məskunlaşmaq istəməməsi buna sövq edibmi... aydın deyil. Lakin bütün bunlar bir daha təsdiqləyir ki, yaxın gələcəkdə qaraçı ölkəsi yaratmaq ideyası sadəcə olaraq ideya olaraq qalacaq. Bəlkə də qaraçılar bunu həqiqətən istədiklərinə qərar verənə qədər./lent.az