Bu gün Xalq yazıçısı, ədəbiyyatşünas Gülhüseyn Hüseynoğlunun anım günüdür. Onun haqqında maraqlı faktları təqdim edirik.
Abdullayev Gülhüsen Hüseyn oğlu 1923-cü il oktyabrın 16-da Masallı rayonunun Mollaoba kəndində anadan olub. 3 yaşı olanda ailəsi ilə birgə Bakıya köçdüyündən orta təhsilini burda alır. 1947-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib.
***
1942-ci ildə tələbə ikən bir qrup gənclə sovet rejimi ilə mübarizə aparmaq və Azərbaycanın müstəqilliyini əldə etmək üçün İldırım təşkilatı yaradırlar. Bu təşkilatı yaradanlar səkkiz nəfər olurlar. Məqsədləri Azərbaycanı Sovetlər Birliyindən ayırmaq, müstəqilliyini əldə etmək, 1937-1938-ci illərdə həbs olunub xalq düşməni kimi damğalanan və Sibirə göndərilib güllələnən yazıçıların işinə yenidən baxılmasına, onlara bəraət verilməsinə nail olmaq, Azərbaycan türkcəsini dövlət dili səviyyəsinə qaldırmaq idi. Təşkilatda daxilində yeganə yazıçı olan Gülhüseyn Hüseynoğlu xalq içində təbliğat işi aparmalı idi.
***
Sonralar təşkilat üzvləri qərara gəlirlər ki, o zamanın öndə gedən sovet şairi Səməd Vurğuna azərbaycanlı olduğunu əsas götürərək məktub yazıb onun da bu təşkilata qoşulmasını istəsinlər. G.Hüseynoğlunun diktəsilə İsmixan Rəhimov çap hərflərinə bənzər bir xətlə məktub yazır. Ümid edir ki, "Dönməzlər" imzasıyla yazılmış bu məktub əl hərflərilə yazılmadığından, ələ keçsə, xəttini tanımayacaqlar.
***
1945-ci ildə universitetlərdə bütün tələbələrin xətlərini yoxlama yazı işi bəhanəsilə əldə edirlər. Xəttatlıq elmi Sovetlər Birliyində elə inkişaf edibmiş ki, İsmixanın xəttini minlərlə tələbə arasından tanıyırlar. 9 ay izləyəndən sonra onu həbs edib, işgəncələr veriblər. Ondan sonra Gülhüseyn müəllim və digər təşkilat üzvləri saxlanılır. Bu təşkilatın başçısı Gülhüseyn müəllim idi. Üç nəfərə ölüm hökmü kəsilir. Həyat və ya bəxtləri elə gətirir ki, hökmdən bir-iki gün qabaq SSRİ-də ölüm cəzası ləğv olunur və bunlara ən yüksək cəza olan 25 il həbs cəzası verilir. Hətta Stalin özü bu işdən xəbərdar imiş. Stalin SSRİ DTK-nın sədri Abakumova göstəriş verib ki, tələbələrə 10 il verməzlər. Onlar 10 ildən sonra daha da güclənərək gələcəklər. Onlara maksimal cəza verin ki, gedər-gəlməzə getsinlər, gedib ordan qayıtmasınlar.
Gülhüseyn Hüseynoğlu həmin üç nəfərdən biri kimi Sibirə sürgün edilir. Apardığı azadlıq hərəkatına görə, Tayşet və Bodaybo arasında 7 il ağac kəsməyə məhkum olunur. Nəhayət, Stalin öləndən sonra bir çox məsələlər kimi bu işə də yenidən baxmağa qərar verilir və 1955-ci ilin mayında "İldırım"çılar evlərinə qayıdırlar."
***
Həmin məktubun tam mətni olduğu kimi qalmaqdadır. Rəhmətlik Ziya Bünyadov arxivlərdən yazıçının bütün işini götürüb. Onu “Qırmızı terror” kitabında dərc edib. O vaxt “Ədəbiyyat qəzeti”nin nömrələrində bütün məhkəmə işləri dərc edilib.
***
1956-cı ildə o, tam bəraət alaraq aspiranturaya bərpa edilib, universitetdə müəllim saxlanıb. Universitetin Azərbaycan sovet ədəbiyyatı kafedrasının professoru, filologiya fakültəsi elmi şurasının üzvü olub.
***
Azərbaycan ədəbiyyatında mənsur şeirin yaradıcısı kimi tanınan yazıçı otuza yaxın kitabın müəllifidir.
***
Gülhüseyn Hüseynoğlu şairliyi, yazıçılığı ilə yanaşı bütün yaradıcılığını həm də Mikayıl Müşfiqin tədqiqatına həsr edib. O, Müşfiq vurğunu idi. Müşfiqin şeirlərindən çox ilham almışdı. 8 il Sibirin ən şaxtalı, çətin yerlərində olan, qayıtdıqdan sonra heç vaxt əyilməyən o cür möhkəm kişinin yeganə kövrək yeri Mikayıl Müşfiq olub. Çox heyfslənirdi ki, bu cavan yaşında insan bu qədər yaratdı və cavan yaşında da getdi. Yəni, yaşasaydı, daha çox yazıb-yarada bilərdi. Hətta bir dəfə Müşviqi xatırlayarkən ağlayaraq deyib, Müşviq sən indi mənim oğlum yaşındasan.
Onlar o vaxtkı Poluxin, indiki Murtuza Muxtarov küçəsində yerləşən məhkəmə binasında mühakimə olunublar. Məhkəmə binasının qarşısına o qədər adam yığışırmış ki, konvoy onları aparmaq üçün hansı küçə ilə getməyə qərar verməkdə çətinlik çəkib. Camaatın onları qaçırmaması üçün qandalları bir-birinə bağlanıbmış. Hacı Zeynalovla Gülhüseyn müəllimi yan-yana bağlamışdılar. Hacı əlini qaldıranda Gülhüseyn müəllimin və digər mütəhhimlərin də əli qalxırmış.
***
Onlar Sibirin İrkutsk vilayətin göndərilirlər. İlk düşdükləri gün onlara deyilir ki, gecə sizə hücum olacaq, nəyiniz var aparılacaq. O zaman yazıçı deyir ki, bizim əlimizi necə qandalla bağlamışdılarsa, eləcə də biz çemodanlarımızı məftillə, iplə bir-birinə bağlayaq. Gecə hücum olur, dava-dalaş düşür. Hücum edənlər hansı çemodanları dartırlarsa, gəlmir. Çünki hamısını bir-birinə bağlanıbmış.
***
1953-cü ildə Stalin öldükdən az sonra SSRİ Ali Soveti “Amnistiya haqqında” fərman verir. Tələsik Azərbaycanda yenidən məhkəmə qurulub və onlara 5 il cəza kəsiblər. Məhkəmənin qərarı belə olub ki, bu şəxslərin günahı olub, ancaq 5 ildən çox – 7 il keçdiyi üçün evlərinə qayıtmalıdırlar. Kameranın qapısını açıb, onlara amnistiyaya düşdüklərini deyiblər. Bu vaxt Gülhüseyn müəllim kameradan çıxmır. Rus mayor təəccüblənir ki, niyə çıxmırsan? O, “mən tam bəraət istəyirəm. Məni bura günahsız yerə salmısız, mənə belə əfv lazım deyil”, deyir. Gülhüseyn müəllim Azərbaycana qayıtdıqdan sonra buna nail olur. O deyib ki, mən üzərimdə şərti cəza ilə yaşaya bilmərəm. Bir sözü var imiş, deyirmiş ki, mən şairəm, sözümü deyirəm. Sabah bir başqası mənim üzümə vurmasın ki, özünü yaxşı apar, yoxsa təzədən gedərsən.
Yazıçının oğlu müsahibələrinin birində deyir: Atam mənə hər şeyi izah etmişdi. Dedi, oğlum, biz Səməd Vurğuna imzasız məktub göndərmişdik. O vaxt çox çətin illər idi. Səməd Vurğun hardan bilsin ki, bu məktubu ona kim göndərib? Bəlkə fikirləşib ki, onu yoxlamaq üçün elə DTK özü göndərib? Ona görə də mən onu günahlandırmıram. Səməd Vurğun rəhmətə gedəndə onunla vida mərasimi Dövlət Filarmoniyasında keçirilib. Xalq növbəyə durmuşdu. O vaxt bacımın 6 yaşı var idi. Bacım sağdır və danışır ki, hava soyuq idi. Biz 2 saat yarım növbədə durduq. Növbənin ucu-bucağı görünmürdü. Xalq öz şairi ilə vidalaşırdı. Atam mənim əlimdən tutmuşdu. Bilirsiniz ki, sovetin qaydalarına müvafiq olaraq o vaxt vəfat edəni tabuta üzüaçıq, medalları taxılmış kostyumda qoyurdular. Deyir, yaxınlaşanda birdən məni qaldırıb çiyninə qoydu və hirsli şəkildə dedi ki, “bax, bu sifətə yaxşı bax”.
Bacım danışır ki, sonra atamdan bu hərəkətinin səbəbini dəfələrlə soruşum. Deyib ki, balacasan, böyüyəndə deyərəm.
***
Gülhüseyn müəllimin Sibirə göndərilməzdən əvvə ailəsi var idi. Qızı təzə anadan olmuşdu. 1948-ci ildə o, həbs olunanda ADU-nun aspirantı idi. Axundov adına kitabxanada oturub kitab oxuyan vaxt iki nəfər gəlib ordan aparıb. O, həbsdən qayıdanda isə artıq həyat yoldaşı ailə qurmuşdu. Bir müddət keçəndən sonra yazıçı ikinci dəfə ailə qurub. Qızı yaşayan evi isə birinci həyat yoldaşına bağışlayb, o evdən heç nə götürməyib. Bunun səbəbini soruşanda isə belə deyib: “O evdə mənim qızım yaşayır”.
Ancaq qızının oğlunun toyuna getməyib. Bunun səbəbini isə belə izah edib ki, toya getsə, ilk həyat yoldaşını görəcək və onunla salamlaşıb görşüşməyə məcbur olacaq. O, isə bunu istəmir.
Oğlu atası barədə maraqlı əhvalat nəql edir: Belə bir xasiyyəti var idi ki, heç bizdən – uşaqlarından da minnət götürmürdü. Hətta, paltosu köhnəlmişdi, deyirdim, ata gedək təzə palto alım. Bunu geyinmə, nimdaşdır. Deyirdi ki, yox, mən özümü kimə göstərirəm ki?! Bir dəfə harasa gedirdik, deyəsən hüzr yeri idi. Saçını düzəltdirmək üçün bərbərə gəldik. Paltosunu çıxarıb asdı, oturdu. Bərbər onun saçını düzəldənədək mən tez qaçıb təzə palto aldım, gətirib onun paltosunun yerinə asdım. Çünki bunu açıq-aşkar etmək olmurdu. Bərbərə göz vurdum, köhnə paltonu götürüb kənara atdıq. Eyni rəngdə palto almışdım ki, bilinməsin. Ayağa durdu, təzə paltonu geyindi. Maşında oturub gedirdik, birdən əlini cibinə saldı. Qayıtdı ki, bay, başqasının paltosunu geyinmişəm, qayıt geri. Deyirəm, ata sənindir. Deyir, yox, mənimki deyil. Cibinə baxıb, nəsə tanıyıb. Bu, artıq lap yaşlı vaxtları idi. Deyirəm, ata, qurban olum, mən hədiyyə almışam, qəbul elə. Yəni, xasiyyəti belə idi. Allaha şükür pensiyası özünə çatırdı, hətta nəvələrinə də hədiyyələr alırdı.
***
Gülhüseyn Hüseynoğlu 8 iyul 2013-cü ildə 89 yaşında vəfat edir./kulis.az