Neft-qaz gəlirləri artıb, amma Neft Fondunun aktivləri yerində sayırDövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) 2022-ci ilin birinci rübünün yekunları ilə bağlı hesabatına görə, ölkənin neftin ixracı 5 milyon 887 min 523,51 ton təşkil edib. Bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 16,5% azdır.
İxrac edilən neftin ümumi dəyərinə gəldikdə, bu rəqəm 3 milyard 680 milyon 31,85 min dollar təşkil edib. Cari ilin ilk rübündə neft gəlirlərində 38,1% artım qeydə alınıb.
DGK bildirir ki, 2022-ci ilin yanvar-mart aylarında neftin ümumi ixrac strukturunda xüsusi çəkisi 46,11% (2021-ci ilin birinci rübündə 64,4%) təşkil edib. Birinci rübdə Azərbaycanın ixrac neftinin orta qiyməti bəyan edilmiş qiymətlərə görə, 83,3 dollar/barel təşkil edib.
Hesabat dövründə 17 ölkə Azərbaycan neftinin alıcısı olub. Onların arasında 2022-ci ilin birinci rübündə “qara qızıl”ın bütün ixracının 40,4%-nə müştəri çıxan İtaliya əsas alıcı olaraq qalır. Birinci üçlükdə, İtaliya ilə yanaşı, Portuqaliya və İsrail də var. Ukrayna 2022-ci ilin yanvar-mart aylarında üçüncü yerdən dördüncü yerə düşüb.
Hesabat dövründə ölkə iqtisadiyyatının neft-qaz sektorundan asılılığı da artıb. 2022-ci ilin ilk üç ayı ərzində Azərbaycanın bütün ixracının 90.89 faizi neft-qaz sektorunun payına düşüb. Başqa sözlə, ölkənin ticarət yoluyla qazandığı hər 100 dollardan 91-i neft-qaz sektoru hesabına formalaşıb. Eyni göstərici ötən il 88 idi. İl ərzində neft-qaz sektorundan əldə edilən gəlirin 52 faizi neft, 48 faizi təbii qaz satışından qazanılıb.
Neft-qaz ixracı ilə bağlı diqqətçəkən bir məqam da bu ilin martında Azərbaycanın təbii qaz satışından gəlirlərinin neft satışından əldə etdiyi gəlirləri ötməsi olub. Ötən ay Azərbaycan təbii qaz satışından 978 milyon dollar, neft satışındansa 736 milyon dollar gəlir əldə edib. Birinci rübdə neftdənkənar sektorun ixracı toplam ixracın 9 faizi – 727 milyon dollar olub. Qeyri-neft sektorunun ixracının 17.18 faizi meyvə-tərəvəz, 15.80 faizi plastmas və ondan hazırlanan məhsullar, 13.37 faizi kimya sənayesi məhsulları, 10 faizi pambıq lifi, 9.56 faizi isə alüminium və ondan hazırlanan məhsul ixracının payına düşüb.
Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban bildirir ki, Azərbaycanın maye karbohidrogen hasilatının rüb ərzində 5,3% azalmasına baxmayaraq, Neft Fondunun neft və qaz satışından əldə etdiyi mənfəət bu ilin yanvar-martında 1 mlrd. 264 mln. dollar artıb. Onun sözlərinə görə, 2022-ci il martın 31-ə olan məlumata görə Dövlət Neft Fondunun aktivləri 2022-ci ilin əvvəlinə (45 milyard 025,1 milyon dollar) nisbətən cəmi 0,53 % artaraq 45 milyard 264,0 milyon dollar təşkil edib.
Bəs neft-qaz mənfəəti bu qədər artıbsa, Neft Fondunun aktivləri niyə çox cüzi artım nümayiş etdirib?
Ekspert qeyd edir ki, bunun səbəbi Rusiyanın Ukraynaya qarşı başladığı müharibənin fəsadlarına bağlıdır: “Maraqlı fakt odur ki, bir rübə illik neft-qaz satışı üzrə proqnoz edilən gəlirin 45%-i əldə edilib. Rüb ərzində dövlətin Fondda toplanan neft-qaz mənfəəti 2.262 mlrd. dollar olub. Həmçinin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin qlobal bazara neqativ təsirləri rüb ərzində Dövlət Neft Fondunun investisiya portfelinin təqribən 1 mlrd. dollar itkiyə məruz qalmasına səbəb olub”.
İqtisadçı xatırladır ki, Neft Fondunun aktivində 108 ton qızıl var: “Aktivlərin 70% Amerika dollarında saxlanılır, avroda olan aktivlərin xüsusi çəkisi isə 20%-dən aşağı həddə düşüb, 4,8% aktiv isə funt sterlinqdədir”.
Turqut