Əmək pensiyası getdikcə Azərbaycan vətəndaşları üçün əlçatmaz olurPensiyaların artırılması təbii ki, sevindirici haldır. Ancaq bu sevinc "yan təsirlər" olmadan keçmir. Axı, daha yüksək minimum pensiya, bildiyiniz kimi, həm də onun gələcək alıcıları üçün artan maliyyə tələbləri deməkdir.
Söhbət əmək pensiyası almaq üçün tələb olunan pensiya kapitalının məbləğindən gedir. Bu il minimum əməkhaqqının artımı ilə pensiya kapitalı ötən ilki 28,8 min manatdan 34,560 manata yüksəlib. “Əmək pensiyası haqqında” qanuna edilən dəyişikliklərdə deyilir ki, bu ilin yanvarından azərbaycanlıların minimum əmək pensiyası 20 faiz - 200 manatdan 240 manata qaldırılıb, odur ki, əmək pensiyası alanlar qrupuna daxil olmaq üçün şərtlərin çətinləşməsi gözlənilirdi.
Minimum pensiya artımının başqa bir mənfi tərəfi var - layiqli istirahətə getmək üçün tələb olunan minimum pensiya kapitalı artacaq. Deputat, iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramovun izah etdiyi kimi, pensiya kapitalını müəyyən etmək üçün minimum pensiya 144 aya vurulur. Müvafiq olaraq, minimum pensiya həddinin artması ilə minimum pensiya kapitalının həcmi də artır.
Bu dəyər minimum pensiyanın ölçüsünə bərabərdir və 240 (minimum pensiya) x 144 (12 il x 12 ay) = 34 560 düsturuna əsasən hesablanır. Bu, o deməkdir ki, minimum pensiya 300 manata çatdıqda sığorta hesabında 43 200 manat və daha çox olan və ya 25 il sığorta stajı olan 63 yaşdan yuxarı kişilər, 60 yaşdan yuxarı qadınlar pensiyaya çıxa biləcəklər.Əmək pensiyası dəbdəbəyə çevrilir - ona sahibi olmaq üçün ya müvafiq pensiya kapitalı, ya da 25 illik sığorta təcrübəsi lazımdır. İqtisadçı alim Qubad İbadoğlunun sözlərinə görə, bu da 2006-cı ildən hesablanır. Belə çıxır ki, 25 illik sığorta təcrübəsinə yalnız 2031-ci ildə nail olmaq olar.
Bir sözlə, ildən-ilə pensiya minimumunun artması ilə gələcək nəsillərin pensiyaçılarına qarşı maliyyə tələbləri də artır. Minimum pensiya kapitalının artırılması müsbət haldır, lakin artdıqca pensiyaya çıxanların sayı azala bilər. Axı fərdi sığorta hesabına 34500 manat, hətta ondan da çox 43200 manat (minimum pensiya 300 manata qaldırılarsa) toplamağın asan olmayacağı göz qabağındadır.
Düzdür, nə biri, nə də digəri varsa, o zaman sadəcə olaraq yaşa görə pensiya üçün müraciət etməlisiniz. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən verilən məlumata görə, istənilən halda yaşa görə müavinət təyin olunur: “Son üç ildə bu, 2,5 dəfə artırılaraq 180 manata çatdırılıb”.
Bununla belə, deputat Bayramovun AYNA-ya dediyinə görə, dövlət əhaliyə dəstək ola bilərdi: “Pensiya islahatı büdcədən ayırmalar olmadan vətəndaşların əmanətləri hesabına pensiya təminatını nəzərdə tutur. Bununla belə, bu cür qərarlar qəbul edilərkən çoxdan mövcud olan kölgə iqtisadiyyatı problemini, eləcə də qeyri-rəsmi məşğulluğun yüksək səviyyədə olmasını nəzərə almaq vacibdir. Bir sözlə, bu halda büdcə dəstəyindən tamamilə imtina etmək yersizdir və yeni yanaşma obyektiv hallar nəzərə alınmaqla düzəlişlər tələb edir”.
Bu baxımdan, ekspert hesab edir ki, hökumət pensiya kapitalının müəyyən faizini maliyyələşdirə bilər: “Şəxsin əmək pensiyasına daxil olmaq üçün kifayət qədər vəsaiti yoxdursa, çatışmayan hissəni büdcədən ödəməklə ona kömək etmək olar”.
Pensiya kapitalının artırılması məsələsinə toxunan V.Bayramovun sözlərinə görə, artıq Azərbaycanda “pensiya amnistiyası” tətbiq edilir: “Onun mahiyyəti bundan ibarətdir ki, ölkə vətəndaşı 2018-ci ilə qədər ən azı bir manat ödəyibsə, o, avtomatik olaraq minimum pensiya alır və onun daha minimum pensiya kapitalını toplamasına ehtiyac qalmır. “Pensiya amnistiyası” 2023-cü ilin yanvarına qədər uzadılıb. Bu il pensiyaya çıxacaq şəxslər də bu amnistiyadan yararlana biləcəklər. Xüsusilə az miqdarda toplanmış pensiya kapitalı olan vətəndaşların bundan yararlana bilməsi üçün bu amnistiyanın yenidən uzadılmasını təklif edirik”.
Deputat amnistiyanın 2025-ci ilə qədər uzadılmasının məqsədəuyğun olduğunu qeyd edib.Pensiya minimumunun artması ilə əmək pensiyası getdikcə artan vətəndaşlarımız üçün əlçatmaz olur. Problemin kökündə isə nə qədər qəribə olsa da, sığorta haqlarımız istiqamətində Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun (DSMF) büdcə ayırmalarından asılılığının azaldılması siyasəti dayanır. Məsələn, DSMF-in 2018-2020-ci illərdə dövlət büdcəsindən asılılığı 10 faiz azalaraq, 1 milyard 303 milyon manatdan 1 milyard 178 milyon manata düşüb. İqtisadçıların fikrincə, bu, strukturun məcburi ayırmalar və dövlət sosial sığorta haqları üzrə gəlirlərinin artması ilə bağlıdır. Bu müddət ərzində Fondun gəlirləri ötən illə müqayisədə 39% artaraq 4 milyard 748 milyon manata çatıb.
Amma aparılan islahatlar və pensiya yaşının artırılması nəticəsində pensiyaçıların sayı getdikcə azalır - çoxları öz layiqli istirahətlərini görməyə çatmırlar. Bəzi hesablamalara görə, ötən il kişilərin 52,3 faizi 65, qadınların isə 42,2 faizi 62 yaşa qədər dünyasını dəyişib. Eyni zamanda, Azərbaycan dünyada nadir ölkələrdən biridir ki, şəxsin pensiya yaşına çatanadək vəfat etməsi halında sığorta hesabına toplanmış pensiya kapitalı (Məcəllədə göstərilən hallar istisna olmaqla) onun ailə üzvlərinə ödənilmir. Ehtimal etmək lazımdır ki, “pensiyaya çatmayanların” vəsaitləri də Fondun sərəncamında qalır...