Bu qədər maaş vətəndaşın ən adi ehtiyacları üçün də kifayət etmir
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, cari ilin yanvar-oktyabr aylarında ölkədə muzdla çalışan işçilərin orta nominal əmək haqqı 993,2 manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin müvafiq ayları ilə müqayisədə 7,8 faiz çoxdur. Ən yüksək əməkhaqqı mədənçıxarma sənayesi, maliyyə və sığorta sektorlarında, peşə, elmi və texniki fəaliyyətdə, o cümlədən informasiya və rabitə seqmentində, nəqliyyat və anbar təsərrüfatında müşahidə olunub.
Bu göstəricinin artırılması təkcə real gəlirlər kontekstində deyil, həm də pensiyaların indeksləşdirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlumdur ki, əmək pensiyasının sığorta hissəsi - pensiyaya çıxmış vətəndaşların aylıq ödənişi hər ilin əvvəlində orta nominal əməkhaqqının artım faizinə, pensiya kapitalı isə inflyasiyaya görə yenidən hesablanır. Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin iclasındakı çıxışında komitə sədri Musa Quliyev deyib ki, ilin əvvəlində əmək pensiyalarının sığorta hissəsi 9 faizə yaxın artacaq. Buradan belə nəticə çıxır ki, bu səviyyədə orta əmək haqqı səviyyəsi artacaq.
Bütövlükdə əmək haqlarının dinamikası ilə müqayisədə illik ifadədə artım olsa da, avqust ayında yanvar ayı ilə müqayisədə bu artım daha çox nəzərə çarpır – nominal göstərici 8,8 faiz artaraq min manatı ötüb. Lakin bundan sonra əmək bazarında əmək haqqının artım tempi aşağı düşüb. İndi azərbaycanlıların rəsmi olaraq elan edilən orta əmək haqqı 993 manatdır. Real gəlir nöqteyi-nəzərindən başa düşmək lazımdır ki, məbləğə vergilər və məcburi sosial sığorta haqları daxildir - onlar çıxıldıqdan sonra dövlət sektorunda çalışanlar 779 manat, qeyri-dövlət qeyri-neft-qaz sektorunda çalışanlar isə, sektor gəlir vergisi ödəmədiyi üçün 883 manat orta əmək haqqı alacaq.
Bu, kifayət qədər təsiredicidir - orta əmək haqqı 993 manat olan dövlət təşkilatlarının işçiləri dövlətə 102 manatdan çox pul ödəyirlər. Lakin bundan əlavə, Dövlət Sosial Sığorta Fonduna və İşsizlikdən Sığorta Fonduna ayırmalar, habelə icbari tibbi sığorta ödənişləri tutulur. Nəhayət, real gəliri, daha doğrusu, əmək haqqının artımını inflyasiya müəyyən edir.
Rəsmilər bildirirlər ki, yerli istehlak bazarında qiymət artımı tempi iki il əvvəlki rekord inflyasiya ilə müqayisədə zəifləyib. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 11 ayda qiymətlər cüzi - iki faiz artıb. Belə ki, rəsmi statistika orqanı qiymət artımı çıxılmaqla real gəlirin artımını bildirir. Bununla belə, cəmiyyətdə inflyasiya ilə bağlı qiymət təsəvvürləri rəsmi idarələri və media seqmentini bürümüş ümumi nikbinlik dalğasına uyğun gəlmir.
Statistikaya baxmayaraq, ilin sonunda bahalaşma hissi kifayət qədər güclüdür. İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA-ya şərhində deyib ki, uzun müddət davam edən qiymət artımından sonra qiymət konyukturasının normallaşmasını rəsmi statistika elan edir: “Lakin inflyasiya hissinə əvvəlki iki ildəki güclü artım təsir göstərdiyindən istehlakçılar arasında bu proseslərin qavrayışı ifadə olunmur. Ərzaq bazarında qiymətlər xeyli artıb, bir çox məhsulların dəyəri isə kifayət qədər yüksək olaraq qalır. Rəsmi statistikanın təqdim etdiyi məlumatlar istehlak bazarında qiymət artımının səngidiyini göstərir, lakin əldə edilən qiymət pikləri dəyişməz olaraq qalır - onlar yoxa çıxmayıb”.
Onu da əlavə edək ki, CEOWORLD jurnalının ümumi orta aylıq əmək haqqına görə ölkələrin reytinqində Azərbaycan ilin əvvəlində 196 ölkə arasında 99-cu yerdə olub. Üstəlik, yerli sakinlərin maaşı, məşhur hesabata görə, 494 dollar (839 manat) təşkil edib. Respublikamız postsovet ölkələri arasında əmək haqqına görə müharibə aparan Ukraynaya, habelə Özbəkistan və Tacikistana uduzur. Gürcüstanda orta əmək haqqı 534 dollar, Qazaxıstanda 673 dollardır. Nəşr qeyd edir ki, rusların orta əmək haqqı 2159 dollardır. Azərbaycanlıların maaşları reytinqin sonuncu pilləsindədir və bu mənzərə Dövlət Statistika Komitəsinin nominal orta əmək haqqı barədə məlumat verməsinə baxmayaraq - məcburi ayırmalar çıxılmazdan əvvəl əmək haqqı fondu işçilərin sayına bölünür.
Nəticə göz qabağındadır - əksər hallarda yerli işçilər bu göstərici ilə əmək haqqının real təklifi arasındakı uyğunsuzluqdan danışırlar. Məşğulluq bazarında orta əmək haqqı 500-600 manatdır, ona görə də orta işçi imici artıq bir işlə bağlı deyil.
Maliyyəçi Əkrəm Həsənov AYNA-ya söyləyib ki, minimum əməkhaqqı, pensiya kimi sosial əhəmiyyətli göstəricilər müəyyən etməklə hökumət başa düşür ki, bu, həyat üçün kifayət etmir: “Axı onlar da indiki qiymətlərlə bu ölkədə yaşayırlar. Lakin onlar bir neçə yerdə istirahət etmədən, ailə üzvlərini taleyin ümidinə buraxmadan işləməyə hazır olan əhalimizin xüsusiyyətlərini nəzərə alırlar. Beləliklə, işçi kütləsinin faktiki iş günü səhərdən axşama qədər uzanır”.
Statistikaya görə, əhalinin gəlirlərinin yarıdan çoxu ərzağa xərclənir - bura zəruri olan kommunal, geyim, tibbi xidmət, dərman və s. xərcləri də əlavə etsək, bu vəziyyət yoxsulluqdan xəbər verir. Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, zəngin ölkələrdə insanlar gəlirlərinin 20 faizindən azını yeməyə xərcləyirlər: “Azərbaycanda ilkin ehtiyaclar ailə büdcəsinin əsas hissəsini tutur. Bir çox vətəndaşlar deyirlər ki, bir maaş onların hətta ən adi ehtiyaclarını - yemək, dərman və kommunal xidmətlərə sahib olmaq üçün kifayət etmir. Buna görə də, rəsmi maaşlar simvolik puldur: heç bir şey üçün kifayət deyil, lakin xidmət stajı və əmək pensiyası şansı var”.