Türkiyə Qara dənizin “Rusiya gölünə” çevrildiyini görəndə eskalasiya etmək məcburiyyətində qalacaq
Rusiya Ukrayna limanlarına terror hücumlarını davam etdirir. Və görünür ki, Rusiyanın dayanmaq planı yoxdur. UNİAN Rusiyanın Qara dənizdəki terrorunun səbəb və nəticələrini araşdırıb. AYNA araşdırmanı istinadla təqdime dir:
Terror hücumları təcavüzkar ölkəyə taxılın dünya qiymətlərinin artması hesabına özünü zənginləşdirməyə imkan verir. Eyni zamanda, bununla Rusiya həm də Qara dənizə tək nəzarət illüziyası yaradır.
Rusiya diktatoru Vladimir Putin Rusiyanın “Taxıl sazişi”ndə iştirakını dayandırmaq qərarını belə izah edib: ““Taxıl sazişi” həyasızcasına sırf böyük Amerika və Avropa biznesinin zənginləşdirilməsi üçün istifadə edilib və yükün yalnız 3%-i Afrika ölkələrinə gedib".
Lakin onun izahatının sonrakı hissəsi Rusiyanın real niyyətləri üzərindəki pərdəni qaldırır və onlar heç bir halda afrikalıların acından ölməyinə görə narahat deyillər. Putinin sözlərinə görə, Tolyatti-Odessa boru kəməri ilə ammonyak ixracı bərpa olunmayıb (ammonyak tədarükü Rusiya Federasiyasının Ukraynaya genişmiqyaslı işğalının başlaması ilə dayandırılıb). Eyni zamanda, Rusiya Federasiyasının özü, xüsusən də keçən il kəmərin qollarından birini hədəfə aldı, ona görə də boru kəməri həmin anda işləsəydi, bunun hansı nəticələri olacağını təsəvvür etmək olar...
Əbədi şantaj və müharibəyə sərf etmək üçün pul
İxrac Rusiya üçün əlavə puldur, xüsusən də müharibəyə sərf etmək üçün puldur. Bununla belə, söhbət təkcə hərbi əməliyyatların maliyyələşdirilməsindən taktiki faydadan getmir. Ukraynadan taxıl tədarükünün kəskin azalması (və liman infrastrukturuna növbəti zərbələr gəmilərin yüklənməsini qeyri-mümkün edəcək, hətta onlar limanlara təhlükəsiz gəlib onları tərk edə bilsələr belə) dövlətimizin ixrac imkanlarına çox ağır zərbə vuracaq. Rusiya Federasiyasına taxıldan dünya liderlərini şantaj elementi kimi istifadə etmək imkanı verəcək. Bu barədə Ukrayna Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Aleksey Danilov da danışıb.
"Kremlin planına görə, ilk növbədə Afrika ölkələri üçün süni aclıq təhlükəsi şəraiti yaradılmalı, Avropa üçün isə miqrasiya təhlükəsinin səviyyəsi artırılmalıdır. Ruslar şantaj yolu ilə Qərbi danışıqlara məcbur edəcəklərini gözləyirlər. Putinin “taxıl ultimatumunu”nda bunlar var– Rusiya ammonyakının ixracını bərpa edin, sanksiyaların bir hissəsini və digər məhdudiyyətləri aradan qaldırın.Öz növbəsində, taxıl dəhlizinin fəaliyyətini təmin edən Ukrayna infrastrukturunun məhv edilməsi dünyanı Rusiya taxılından asılı vəziyyətə salmalıdır. Plan dünyanı diz çökdürmək və Rusiyanı unikal taxıl tədarükçüsü etməkdir”, - deyə Danilov deyib.
Həqiqətən də, Ukrayna limanlarına zərbələr heç bir halda Krım körpüsündə növbəti problemlərə və ya işğalçı ölkənin digər uydurmalarına və real çətinliklərinə cavab olmadı. Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin Baş Kəşfiyyat İdarəsinin bu yaxınlarda dərc etdiyi hesabata görə, ruslar elə ilk mərhələdə “Taxıl sazişi”ni pozmağa cəhd göstərməyə başlayıblar və Qara dənizin faktiki daxili statusunu müəyyən etməyə çalışıblar. Xüsusilə, sənəddən göründüyü kimi, gəmilərin Cənub Limanından yola salınması məhdudlaşdırılıb və sazişdə iştirak edən gəmilərin sayı ümumilikdə azaldılıb, habelə taxılla dolu gəmilərin Aİ və Afrika ölkələrinə hərəkəti azaldılıb.
Nəhayət, iyulun 18-də Rusiya Federasiyası “Taxıl sazişi”ndə iştirakını dayandırdığını rəsmən elan etdi. Üstəlik, Rusiya Federasiyasının Müdafiə Nazirliyi Qara dənizdən keçən bütün gəmilərin hərbi hədəf hesab ediləcəyini və hücuma məruz qalacağını açıqladı.
Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin borc içində qalmamasına və rusların bu cür bəyanatlarından sonra işğalçının digər gəmilərini Rusiya hərbi gəmisi istiqamətində göndərəcəyinə söz verməsinə baxmayaraq, Rusiya Federasiyasının silahlı qüvvələri döyüşləri gücləndirib. Qara dəniz donanmasının yerüstü qüvvələrinin və dəniz aviasiyasının təlimi keçirilir. Hərbi Media Mərkəzinin məlumatına görə, onlar xüsusilə dəniz ərazilərinin bağlanması, gəmilərin aşkarlanması və məhv edilməsi üzrə məşq edirlər. Yəni görünür, “Ukrayna limanlarına gedib-gələcək mülki gəmilər üçün ərazilərin bağlanmasını məşq edirlər”.
Müharibə Araşdırmaları İnstitutunun analitikləri də qeyd edirlər ki, Rusiya Federasiyası Qara dənizdə hərbi mövcudluğunu artırır. Xüsusilə, Ukrayna Hərbi Media Mərkəzi və Böyük Britaniya Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, Rusiya qüvvələri Ukraynanın blokadasını gücləndirmək üçün Qara dənizdə gəmilər hazırlayır.
Bununla belə, analitiklərin fikrincə, Qara dəniz donanmasının Ukraynanın qarşısını tamamilə almağa çalışması çətindir. Axı bu, Qara dənizin sahilyanı ölkələri, o cümlədən NATO üzvləri - Rumıniya, Bolqarıstan və Türkiyə ilə Kremlin indiyədək bundan qaçmağa çalışdığı hərbi münaqişəyə səbəb ola bilər.
“İnformasiya Müqaviməti” qrupunun hərbi-siyasi müşahidəçisi Oleksandr Kovalenko əmindir ki, Qara dəniz mütləq Rusiya Federasiyası üçün faktiki daxili əraziyə çevrilməyəcək.
"Qara dəniz Rusiyanın daxili dənizinə çevrilməyəcək, çünki təkcə bizlə yox, Türkiyə ilə də hesablaşmaq məcburiyyətindədirlər. Qara dənizdə həmçinin Rumıniya və Bolqarıstan var. Ona görə də o, mütləq daxili dənizə çevrilməyəcək. Amma Rusiya Qara dənizdə beynəlxalq qanunvericiliyini poza bilər, biz bunu dəfələrlə görmüşük”, - Kovalenko qeyd edib.
Ekspert xatırladıb ki, məsələn, Rusiyanın da zərbə endirdiyi Reni limanı Rumıniya ilə sərhədin yaxınlığında yerləşir. Ona görə də istisna etmək olmaz ki, hansısa Rusiya raketi çox güman ki, NATO üzvü olan dövlətin ərazisinə düşə bilər: "Amma digər tərəfdən, Rusiya raketinin Rumıniyanın hava məkanına daxil olması ilə bağlı artıq presedentlər olub. Həmçinin Rusiya raketi Polşa ərazisinə də düşüb. Bəs reaksiya necə olub? Narahatlığın maksimum səviyyəsi elan edilib, başqa heç nə. Ona görə də Rumıniya ilə sərhəddə nəsə baş versə, mənə elə gəlir ki, NATO eyni reaksiyanı verəcək. Yəni NATO nizamnaməsinin dördüncü maddəsinə də toxunulacaq - bu, Rumıniya ilə sərhəddə təhlükəsizlik səviyyəsinin yüksəldilməsidir. Yəni bunlar təhlükəsizlik hərəkətləridir, təcavüzə reaksiya deyil”.
Onun fikrincə, Ukrayna limanlarını qorumaq üçün “Patriot” və ya “Samp-t” raket əleyhinə sistemlər lazımdır, çünki düşmənin Odessa və bölgəni atəşə tutduğu X-22, “Oniks” və “İskəndər-M” raketlərini ancaq “Patriot” vura bilir: “Amma bu silahların Odessada heç biri yoxdur. Beynəlxalq tərəfdaşlarımız tələsməlidirlər, çünki onlar bizə beş “Patriot” batareyası vəd etmişdilər, lakin indiyə qədər bizdə cəmi ikisi var. Onlar da bizə çatmır".
Onun fikrincə, Odesanı əhatə etmək üçün bir “Patriot” batareya kifayət edərdi: “Ancaq bütün bölgə üçün real təhlükəsizlik buferinin yaradılması imkanından danışsaq, “Patriot” hava hücumundan müdafiə sistemlərinin iki batareyasına ehtiyac var.Onları bu batareyaları əhatə edəcək qısa və orta mənzilli komplekslər müşayiət etməlidir... Bunlar, məsələn, “Iris-t” və ya NASAMS ola bilər".
Ukrayna Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Öyrənilməsi Mərkəzinin direktoru Vitali Kulyk ixracın qarşısının alınmasının hərbi yolla, xüsusən də Novorossiyskdəki Rusiya hərbi bazasına zərbə endirilməsini istisna etmir.
"Belə zərbələr üçün resursun olması lazımdır. Bunlar uzaq mənzilli və güclü raketlərdir və birdən artıq zərbənin endirilməsi ehtimalı var. Söhbət həm də akvatoriyaya nəzarətdən gedir. Mən belə bir ssenarini istisna etmirəm. Kerç körpüsünün tarixi sübut etdi ki, Rusiyaya əhəmiyyətli və simvolik zərbə vurmağın asimmetrik yolları var”, - Vitali Kulyk bildirib.
“Taxıl sazişi”ndə iştirak edən gəmilərin Qara dənizdən keçməsinə gəlincə, ekspertlər əmindirlər ki, bu, hətta Rusiyanın müqavilələrdə iştirakı olmadan da təşkil edilə bilər.
"“Taxıl sazişi” Türkiyə, Rumıniya və Bolqarıstanın əməkdaşlığı ilə işləyə bilər, yəni Türkiyə, Rumıniya və Bolqarıstanın daxili iqtisadi zonasından, formal olaraq daxili sularda yol çəkmək imkanı var. Gəmilər Ukraynanın daxili iqtisadi zonasına daxil olduqda, Rusiya gəmiləri orada işləyə bilməyəcək. Çünki bu, Ukraynanın "Neptun" və "Harpun" gəmi əleyhinə komplekslərinin fəaliyyət sahəsidir”, - Kovalenko qeyd edib və əlavə etdi ki, "taxıl" gəmilərini müşayiət etmək belə lazım deyil.
Məntiqsiz qorxu
Digər məsələ Rumıniyanın, Bolqarıstanın və xüsusilə Türkiyənin buna hazır olub-olmamasıdır. Ukraynanın Gələcək İnstitutunun icraçı direktoru Vadim Denysenko bildirib ki, Türkiyə Rusiya Federasiyasına təzyiq göstərməyə tələsmir: “Əsas səbəb odur ki, türklər üçün amerikalıların onlara qarşılığında nə isə vəd etməsi vacibdir. Bu tarixə "müdaxilə"dir. Amma ABŞ da hələlik fasilə verir. Bu pauzanın səbəbi odur ki, amerikalıların türklərə təklif edəcəyi heç nə yoxdur".
Qara Dəniz Strateji Araşdırmalar İnstitutunun rəhbəri Andrey Klymenko da Qara dənizlə bağlı məyusedici proqnoz verir. Onun sözlərinə görə, NATO Rusiyadan irrasional qorxu nümayiş etdirməkdə davam edir. Nəticədə, Rusiya Federasiyası “gücsüz NATO-ya istehza ilə güləcək; ticarət gəmilərini yoxlama (axtarış) üçün dayandıracaq; NATO-nun kəşfiyyat pilotsuz təyyarələrinə hava hücumlarını simulyasiya edəcək və Ukrayna limanlarında (o cümlədən Dunayda) liman obyektlərini məhv etməyə davam edəcək; mədənçilik nümayiş etdirəcək. Ukrayna limanlarına yaxınlaşır, həmçinin Putinin səfərini və ya Ərdoğanla telefon danışığını gecikdirir”.
“Yalnız Türkiyə Qara dənizin “Rusiya gölünə” çevrildiyini görəndə eskalasiyaya əl atmağa (son çarə kimi) məcbur olacaq. Türkiyə Qara dənizdəki hərbi varlığını hansısa formada nümayiş etdirməlidir”, - deyə ekspert qeyd edib.
Təəssüf ki, Rusiyanın Qara dənizdəki özbaşınalığına, Odessanın tarixi mərkəzi olan Odessanın və Reninin liman infrastrukturunun kütləvi şəkildə atəşə tutulmasına, Ukraynaya gedəcək bütün gəmiləri batıracağı təhdidlərinə NATO-nun indiyə qədər yeganə cavabı Alyansın dəniz patrul təyyarələri və dronların köməyi ilə kəşfiyyatı gücləndirməkdir.
Turan Abdulla