Bundan sonra sülh şərtlərini Kiyev diktə edəcək
Severodonetsk və Lisiçansk uğrunda döyüşlərdən sonra Rusiya komandanlığı əməliyyat fasiləsi elan etdi. Səbəblər bəllidir.
Ukraynanın keçmiş daxili işlər naziri Arsen Avakov Moskvadakı mənbələrdən aldığı bəzi daxili qərargah hesabatına istinadən bildirir ki, iyulun 9-na Rusiya silahlı qüvvələrinin şəxsi heyəti arasında bərpa olunmaz itkilərin sayı 41 315 ölü və itkin düşmüş hərbçi var. Yaralıları nəzərə alsaq, itkilərin sayı 100 min nəfərdən çoxdur.
Rusiya komandanlığı Ukrayna ordusunun əks-hücum planlarından qorxur. Bunun səbəbləri var. Son 10 gün ərzində Ukrayna Silahlı Qüvvələri Donbasda, Zaporojye vilayətində, həmçinin Xerson və Nova Kaxovka yaxınlığında Rusiya hərbçilərinin 20-dən çox anbarını məhv edib. Müharibənin əvvəlindən bəri 26-cı dəfə əfsanəvi Çernobayevkada komanda məntəqələrinə, texnika və çöl sursat anbarlarına iki zərbə endirildi.
Ukrayna Prezident Administrasiyası rəhbərinin müşaviri Aleksey Arestoviçin sözlərinə görə, iyulun 9-da Xerson vilayətinin Nova Kaxovka şəhərində Rusiyanın 49-cu işğalçı ordusunun komanda məntəqəsi məhv edilib. İlkin məlumatlara görə, 100-dən çox ölü və 200-ə yaxın yaralı var, onlardan yarısının vəziyyəti ağırdır: “Yaralanan və ölən bəzi VİP-lər üçün təcili təxliyə qrupları var idi”.
İyulun 10-na keçən gecə Alçevsk, Torez, Xartsizsk, Şaxtersk, Kirovsk, İlovaysk, eləcə də Donetsk şəhərinin mərkəzində döyüş sursatı, texnika və yanacaq olan anbarlar Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin hücumuna məruz qalıb. Güclü partlayışlar səbəbindən Şaxtyorskın işğal administrasiyası hətta mülki əhalinin təxliyə edildiyini elan etdi. İlovayska endirilən zərbələr zamanı Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiyanın S-400 zenit-raket kompleksini məhv etməyə nail olub.
Separatçı “Telegram” kanalı "Donbass keysi" hiddətlənir ki, S-400-lərin tədarükü üçün çoxmilyardlıq müqavilələrin bağlanması zamanı Amerikanın HIMARS reaktiv buraxılış sistemlərinin (MLRS) təyyarələri, helikopterləri və raketlərindən müdafiəyə zəmanət verilib. Məlum olub ki, S-400 komplekslərinin parametrləri həddən artıq şişirdilmiş qiymətləndirilib və onların hazırlanması üçün sadəcə pul “silinib”.
Ukraynalı və xarici hərbi analitiklərin fikrincə, Ukrayna artilleriyasının rus qoşunlarının yaxın arxasına zərbələr endirməsi iki ordu arasında paritetin yaxınlaşması deməkdir. Xarkov vilayətində anbarların dağıdılmasından sonra Xarkov şəhəri 3 gündür ki, artilleriya atəşinə məruz qalmır. Mərmilər yoxdur.
Rusiya rəhbərliyinin problemləri təkcə döyüş meydanında deyil, beynəlxalq arenada da daim ortaya çıxır. Üstəlik, xarici siyasətçilərin tonu getdikcə sərtləşir.
Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbok təəssüflənir ki, Qərb Ukraynadakı müharibəyə hərbi müdaxilə edə bilməz. O, “Der Spiegel”ə verdiyi müsahibədə bunları deyib: “Mən söz vermək istərdim ki, məsələn, Ukraynanın döyüşən ərazilərindən humanitar dəhlizlərə zəmanət veririk. Amma biz bunu təmin edə bilmirik. Belə bir vəd hərbi tədbirlərlə dəstəklənməlidir. Yaxşı xarici siyasət, hər şey sinənizdə qaynayanda belə, soyuqqanlı davranmaqdır”.
Qeyd edək ki, iki ay əvvəl Qərbdə Ukraynaya MLRS HIMARS və bənzərlərinin tədarükü barədə eşitmək belə, istəmirdilər. İndi ABŞ-ın iki nüfuzlu senatoru - Respublikaçılar və Demokratlar partiyalarından olan Lindsi Qrem və Riçard Blumental Kiyevə səfəri zamanı Ukraynanın yaxın 60 gün ərzində Amerika sistemləri üçün "daha uzun mənzilli" sursat almasını təmin etməyə çalışacaqlarını bildiriblər. Arestoviçin dediyi kimi: "Salam, Krım körpüsü?".
Xarakterik odur ki, Moskva təhdid seli ilə reaksiya verdi. Kim onlara diqqət yetirir ki?!
Bunun fonunda Rusiyanın Bolqarıstan və Qazaxıstanla münasibətlərinin əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməsinin mənzərəsi üzə çıxır. Bazar günü, iyulun 3-də Rusiyaya məxsus iki “İl-96 Sofiya Vrajdebna” hava limanına gəlib. Onlar Bolqarıstandan qovulmuş 70-ə yaxın diplomat və texniki işçini, eləcə də onların ailə üzvlərini gəmiyə götürüblər. Onların arasında səfirlikdəki ikinci şəxs – xüsusi müşavir, eləcə də Rusiyanın Varna və Rusedəki baş konsulları, Rusiya Mədəniyyət və İnformasiya Mərkəzinin direktoru və digər non-qrata şəxslər var idi.
Bolqarıstanın Baş naziri Kiril Petkov elan edib ki, Bolqarıstan xüsusi xidmətləri bu qrup insanları “əsasən Rusiya xüsusi xidmət orqanları ilə əlaqəli olan və ölkəmizin maraqlarına zidd hərəkət edən şəxslər” kimi müəyyən edib. Səfirliyin bu qərarı geri götürmək və ya Rusiyanın Sofiyadakı səfirliyinin mümkün bağlanmasına görə məsuliyyəti öz üzərinə götürmək barədə sonrakı ultimatumu Baş nazir tərəfindən qəzəblə rədd edildi.
Bolqarıstanın, sözün əsl mənasında, Rusiyanın qaz çəngəlindən düşməsi Moskvanı hədsiz qıcıqlandırır. Yunanıstan ilə Bolqarıstan arasında IGB qaz kəmərinin tikintisi başa çatdıqdan sonra o, Trans-Adriatik Qaz Boru Kəmərinin (TAP) vahid sisteminə qoşulub. Onun vasitəsilə Bolqarıstan ehtiyac duyduğu miqdarda Azərbaycan qazını alacaq. Moskva qaz təzyiq rıçağını itirib və bu, Kreml üçün çox xoşagəlməz faktdır.
Rusiya paytaxtında onlar Bolqarıstanda hakim koalisiyanın dağılmasının köməyi ilə ölkənin xarici siyasətini dəyişmək niyyətindədirlər. Lakin burada Kremli xoşagəlməz sürpriz gözləyirdi. Tarixi russofiliyaya baxmayaraq, Bolqarıstanda əksəriyyət NATO və Aİ-dən imtina etmək istəmir. “Gallup International Balkan”ın məlumatına görə, bolqarların 60%-i Putinin Ukraynadakı hərəkətlərini bəyənmir. Belə şəraitdə Sofiyanın hər hansı kardinal dönüşünü gözləmək lazım deyil.
Kremllə Qazaxıstan arasında daha təhlükəli vəziyyət yaranır. Məlum olduğu kimi, Novorossiysk limanında Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumunun boru kəməri ilə tədarük olunan neftin daşınması dayandırılıb. Qazaxıstanın neft ixracının üçdə ikisi ondan keçir. Rusiya Tokayevin enerji böhranının öhdəsindən gəlmək üçün Aİ-yə karbohidrogen ixracını artırmaq niyyətinə belə reaksiya verdi.
Buna cavab olaraq Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Qazaxıstan karbohidrogenlərinin Rusiyadan yan keçməklə beynəlxalq bazarlara çatdırılmasını təşkil etmək üçün siyasi qərar qəbul edib. Xüsusilə, Azərbaycan və daha sonra Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri vasitəsi ilə.
Moskva ölkənin şimalında üç rusdilli regionda separatizmi qızışdırmaqla Qazaxıstanın daxili vəziyyətini pozmaq ehtimalına ümid edir. Və təbii ki, Nur-Sultanın Moskvadan iqtisadi asılılığı da qabardılır. Bununla belə, alınmadı.
“RusEnergy” konsaltinq şirkətinin tərəfdaşı Mixail Krutixin “Radio France International”a müsahibəsində Qazaxıstanın Rusiyanın neft ixracını əngəlləməsinə real cavabların olduğunu bildirib: “Qazaxıstan Omsk-Pavlodar-Çin sərhədi neft kəmərində Rusiya üçün kranları bağlaya bilər. Əgər Rusiyaya boru kəmərindən istifadə qadağan olunarsa, o, 10 milyon ton neft ixracını itirəcək. Bunun müqabilində Qazaxıstan Çinə neft tədarük etməyə başlaya bilər”.
Qazaxıstanın əlindəki ikinci kozır Orenburqdakı qaz emalı zavodu üçün qazdır: “Qazaxıstan qazı olmasa, Orenburqdakı “Qazprom” zavodu dayanacaq, çünki ətrafda artıq təbii qaz yoxdur”.
Tanınmış rusiyalı ekspert və analitik Anatoli Nesmiyan isə bunları qeyd edir: “Belə bir girişlə qonşu ilə münasibətləri korlamaq və onunla tez bir zamanda konfliktə girmək hətta indiki Kreml üçün də həddi aşır. Lakin sürətli çöküşün öz qanunauyğunluqları var və rasional mülahizələr irrasional sahəyə keçir”.
Burada Rusiya və Qazaxıstan münasibətlərindəki böhranın komponentləri üzərində dayanmağa dəyər.
Birincisi, Prezident Tokayev öz qərarlarında Rusiyanın hərbi və siyasi mövqelərinin ümumi zəifləməsini nəzərə alır. Onun ordusu Ukrayna ilə ümidsiz müharibəyə cəlb olunub. Tükənmə müharibəsində Kiyev daha əlverişli mövqeyə malikdir, çünki onun arxasında Qərbin bütün iqtisadi, maliyyə və hərbi gücü dayanır. Moskva sadəcə olaraq şərqdə hərbi münaqişəyə başlamaq iqtidarında deyil.
İkincisi, Qazaxıstanın arxasında Çin və Türkiyə öndə, Qərb isə ikinci yerdədir. Kremlin bütün məntiqsizliyinə baxmayaraq, onlar Pekin və Ankara ilə qarşıdurmaya getməyəcəklər.
Üçüncüsü, İslam fundamentalistləri və müxtəlif terrorçular, şübhəsiz ki, Qazaxıstanda sabitliyin pozulmasından istifadə edəcəklər. Rusiyanın şərq sərhədlərində baş verən xaos ölkə daxilində də terror fəaliyyətinə səbəb olacaq.
Ümumiyyətlə, Mərkəzi Asiya istiqaməti Moskva üçün getdikcə daha təhlükəli və çətin olur. Qazaxıstanla gərginlik Özbəkistanla münasibətlərə mütləq təsir edəcək. Daşkənd Rusiyanın imkanlarının, sözün əsl mənasında, gözümüzün qarşısında necə söndüyünü aydın görür və siyasətinin çoxvektorlu mahiyyətini genişləndirməyə çalışır.
Qazaxıstan və Özbəkistanın ardınca regionun digər dövlətləri də gələcək. Hətta Türkmənistan ehtiyatla da olsa, açılış imkanlarını araşdırır.
Moskva hesab edir ki, iyul-avqust ayları Ukrayna ilə müharibəni öz şərtləri ilə bitirmək üçün müəyyən imkanlar dövrüdür. Avqustun sonundan Qərb hərbi texnikasının axını o qədər əhəmiyyətli olacaq ki, Ukrayna Silahlı Qüvvələri bir neçə istiqamətdə əks hücuma keçmək imkanı əldə edəcək.
Bundan sonra sülh şərtlərini Kiyev diktə edəcək.
Müəllif: Yuri Rayxel