Nadir Şah hələ Xorasan hakimi olanda kiçik dövlət məmurundan şikayətə gələn kəndlini həmin məmurun belinə mindirib şikayətini yerində həll etmək üçün gəldiyi kəndə gönərmişdi.
“Sərkərdənin sarayı - atının yəhəridir” deyən Nadir şah fatehlikdən söz düşəndə belə bir fikir də söylərmiş: "Əgər mən Çingiz xan və Əmir Teymurla bir dövrdə yaşasaydım, Çingiz xan səltənət başçısı, Əmir Teymur vəzarət başçısı və mən qoşun başçısı olardım, bütün dünyanı biz üçümüz fəth edərdik".
Nadir əslən Azərbaycan türklərindən olub, Azərbaycandan Xorasana köçürülmüş qızılbaş oğuz-türkman boyu olan əfşarların qırxlı tayfasına mənsub idi. Səfəvi şahı II Təhmasib Nadir bəyi Xorasanda oz canişini təyin etmiş, bundan sonra Nadir ozunə Təhmasibqulu xan adını goturmuşdu. Sezar, Çingiz xan, Əmir Teymur, Şah İsmayıl, Böyük Fridrix,Hannibal kimi şöhrətli fatehlərlə müqayisə edilən bu sərkərdəyə hərbi nailiyyətlərinə görə bəzi tarixçilərŞərqin Napoleonu və ikinci Makedoniyalı İsgəndər kimi ləqəblər vermişlər.
1732-ci ildə Təhmasibin Osmanlı dövləti ilə müharibədə uğursuzluğa düçar olması, müqavilə ilə Azərbaycanın qərb hissəsini Osmanlılara verməsi Nadiri məcbur edir ki, onu hakimiyyətdən salsın.Təhmasibi hakimiyyətdən kənarlaşdıran Nadir onun iki yaşlı oğluAbbası şah elan edib özü də onun naibi olur. 1736- cı ildə Azərbaycanı bütün ərazisi osmanlı və rus işğalçılarından azad edir.Şah İsmayılın rəhbərliyi ilə Qızılbaşların yaratdığı böyük bir ərazinin parçalarını bir araya gətirdi, bərpa etdi, təzədən birləşdirdi...
1 Pyotrun məkrli Bakı planı və Nadir şah Azərbaycanın işğalın 70 il necə geri atdı?
Vaxtilə Rus çarı I Pyotr şərqi Azərbaycanı işğal edəndə belə məsələ qaldırmışdı ki, Bakı qarışıq bütün Şərqi Azərbaycandan türklər çıxarılsın, erməni və gürcülərə burada çarlıq verilsin. Ona görə Nadir Rusiya ilə müharibə etmək qərarına gəlmişdi. Türklərin əzəli torpağı olan Həştərxan və Volqaboyu əraziləri ələ keçirtmək niyyətində idi. Rus diplomatları anlayırlar ki, müharibə olsa, Rusiya Nadirlə bacarmayacaq. Ona görə də tezliklə Bakını, Dərbəndi azad edib, Gilandan geri çəkildilər. Bununla yanaşı Nadir ruslara elə bir dərs vermişdi ki, ondan sonra ruslar 70 il Azərbaycana girməyə cəsarət etməmişdilər.
Ölkəsini üç illik vergidən azad etdi.
Hindistanı fəth edəndən sonra Əfşarlar imperiyasına daxil olan vilayətləri üç il vergidən azad edən Nadir şahdan Rusiya, Osmanlı imperiyası , Asiya ölkələri çəkinirdilər. Nadir şahın düşərgəsində olan Leon monarxı Daminan öz məktubunda belə yazırdı: “Şah Qafqas dağlarının bütün xalqlarını boyun əydirdi. O, keçilməz dağ çaylarında düz 200 min döyüşçü itirdi, ancaq Qafqas xalqlarını diz çökdürdü”
“Gəl birləşək, bir yerdə Osmanlı imperiyasını məhv edək”
Xəzər dənizində hərbi-dəniz donanmasına sahib olandan sonra Sankt-Peterburq sarayı Nadir şahın şimala hərbi yürüşü ilə bağlı narahatçlıq içindəydi. Rus imperatiriçəsi ona məktub göndərərək “Gəl birləşək, bir yerdə Osmanlı imperiyasını məhv edək” təklif edəndə Nadir şah ona: “Mən təkbaşına bir addım atdım, Hindistanı tutdum, bir addım da atsam, dünyanı tutaram” yazır. Yəni “İstəsəm, sənsiz belə Osmanlını tutaram” demək istəyir.
Rusiya mənbələrinin yazdığına görə, Nadir Şah Əfşar Pyotrun kiçik qızı Çariça Yelizavetiya elçiləri ilə Hindistandan gətirdiyi çox qiymətli daş-qaşlar, fillər və dəvələri hədiyyə olaraq göndərib, onunla evlənmək arzusunda olduğunu bildirib. Lakin Rus sarayının başbilənləri Nadir şahın elçilərin bu təklifinin çariçaya çatdırılmasına imkan vermirlər...
Nadir şah Ağ Banu dediyi çariça ilə niyə evlənmək istəyirdi?
Əfşarlar dövlətinin hökmdarıNadir şah Osmanlı sultanı 1-ci Mahmuda yazdırdığı məktubunda deyirdi: “Ya gəl birlikdə Rusiyanı tamamilə müsəlmanlaşdıraq, ya da mənə təminat ver ki, Şərq sərhədlərinə hücum etməyəcəksən.” Cavab məktubunda Osmanlı sultanı buna təminat vermir.Beləliklə, Osmanlı sultanının cavabı Nadir şahı Rusiyanı almaq fikrindən daşındırır. Belə güman etmək olar ki, Nadir Rusiyanı müsəlmanlaşdırmağın yolunu Ağ Banu dediyi çariça ilə evlənməkdə görürdü...
Nadir şahın qəribəlikləri
Nadir Şah hələ Xorasan hakimi olanda kiçik dövlət məmurundan şikayətə gələn kəndlini həmin məmurun belinə mindirib şikayətini yerində həll etmək üçün gəldiyi kəndə gönərmişdi.
Bağdadı mühasirəyə alanda rəqibi olan Osmanlı sərkərdəsi Əhməd paşaya bir neçə araba qarpız göndərmişdi.
Nadir şah farsça çox pis danışırdı, rus və ərəb dillərini heç bilmirdi, Azərbaycan türkcəsinin sadə tərəkəmə ( bəzi mənbələrdə cağatay - yəni şərqi türk ) ləhcəsində bəzək-düzəksiz danışırdı. Nadir Hindistan səfərindən sonra oxuyub-yazmağı öyrənir. İncili, Tövratı, Quranı oxuyur. Rus diplomatı Kaluşkinlə görüşəndə fikrini izah etmək üçün qılıncla iri qarpızı iki yerə bölmüşdü.
Muğan qurultayında şah olması üçün ona səs verənlərə erməni və gürcü millətindən olan qul və kənizlər bağışlayır.
Gəncə xanı - Ziyadoğlular Nadirin şah seçilməsinin əleyhinə çıxır: “Niyə adi kəndli oğlu bu boyda məmləkətin şahı olsun, biz Səfəvilər sülaləsindən bir nəfəri şah seçə bilərik... Bu üzdən Nadir şah seçiləndən sonra Gəncə və Qarabağ xanlarını ölkənin şərq hissəsinə sürgün etdirir. O zaman Borçalı Gəncə xanlığının tərkibində, həm də Azərbaycan bəylərbəyiliyi ərazisində idi. İndiki Ermənistan ərazisi Azərbaycan bəylərbəyiliyinə daxil idi. Nadir şah inzibati ərazini gürcülərə yox, gürcü xanlığına verib. Gürcü xanı isə türk əsilli Zöhrab xan idi.
Şahcahanabadı (Dehlini) alanda Moğol Türk xaqanı Məhəmməd şah öz tacını Ndirin qarşısına qoyur. Məhəmməd şah türk əsilli olduğuna görə Nadir onun tacını geri qaytarır. Oğlu Nəsrullah Mirzəni Məhəmməd şahın qızı ilə evləndirir.
Nadir şah Hindistanın paytaxtında 57 gün qalır. Günlərin bir günü Məhəmməd şah soruşur ki, sənin qoşunun sayca mənim qoşunumdan çox az idi. Bəs necə oldu ki, məni məğlub etdin? Deyilənlərə görə, Nadir saray əyanları qarşısında ondan şalvarını aşağı çəkməyi tələb edir, elə özü də üst geyimini çxarıb şalvarını aşağı çəkir. Və hər iki şah bir- birinin arxasına əl vurur. Moğol şahının arxası yumşaq, Nadir şahınsa qayış kimi bərk olur. “Bax, mənə zəfər qazandıran , səni məğlub edən budur”
Kim bilir, bəlkə Asiyanın sonuncu fatehi o zaman elə bu ifadəni deyib: “Səkərdənin sarayı onun atının yəhəridir!”
Nurəddin ƏDİLOĞLU.