Ekspertlərin milli valyutamızın aqibəti barədə fərqli gözləntiləri olsa da, mənzərə ortadadır
Dollara artan tələbat və makroiqtisadi göstəricilərin aşağı düşməsi fonunda, yerli media milli valyutanın sabitlik dərəcəsini müzakirə edir. Bu məsələ ilə bağlı fikirlər haçalanır - devalvasiyanın tam inkarından tutmuş, yaxın bir neçə ildə manatın dollara nisbətdə məzənnəsinin aşağı düşmə ehtimalına qədər.
Həqiqətən də, bu maliyyə ilində dollar satışının ənənəvi mövsümi artımı yerli valyutanın mövqeyinə bu və ya digər şəkildə təsir edən makroiqtisadi göstəricilərin nəzərəçarpacaq dərəcədə azalması fonunda baş verir. Belə ki, cari ilin 7 ayında xarici ticarət əməliyyatları ümumi azalma ilə yadda qalıb. Rəsmi statistikaya görə, ticarət dövriyyəsi 26,89 milyard dollar təşkil edib ki, bu da ötən ilin müvafiq ayları ilə müqayisədə 11,3 faiz azdır.
Eyni zamanda, neft hasil edən respublikanın ümumi ixracı 22,5 faiz azalaraq 16,1 milyard dollar olub. Ümumi vəziyyətə davamlı olaraq artan idxal mövqeyi təsir göstərir - xaricdən məhsulların idxalı 12,9 faiz artaraq 10,79 milyard dollara çatıb. Bununla belə, ödəmə qabiliyyətinin göstəricisi - ticarət balansı müsbət olaraq qalır.
Hesabat dövründə xarici ticarətin müsbət saldosu əvvəlki illə müqayisədə təxminən yarıya qədər azalıb - 5,31 mlrd. Ötən ilin eyni aylarında müsbət saldo 11,16 milyard dollar səviyyəsində olub. İxracla idxal arasındakı fərqin azalmasının əsas səbəbləri arasında iqtisadçılar neft və qaz ixracından gələn gəlirlərin azalmasını göstərirlər.
İndiki vəziyyətdə iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli hesab edir ki, gələn il manatın dollara nisbətdə ucuzlaşması mümkündür. Onun sözlərinə görə, buna neft hasilatının azalması və manatın kifayət qədər uzun, doqquz illik sabitlik dövrü kömək edir.
Əks nöqteyi-nəzəri ekspert Pərviz Heydərov müdafiə edir və bu mövqeyi ölkənin xarici ticarət profisiti və tədiyyə balansının müsbət saldosu ilə əsaslandırır. Bu, o deməkdir ki, respublikaya hazırda xərclədiyindən çox xarici valyuta gəlir.
“Beynəlxalq bazarlarda neftin qiyməti büdcədə müəyyən edilmiş köçürmə normasından yüksək olacaq, tədiyyə balansı müsbət saldosunu qoruyacaq, neftin maya dəyəri isə büdcədə müəyyən edilmiş köçürmə normasını keçəcək və buna görə də devalvasiya üçün heç bir obyektiv səbəb yoxdur. Daha bir hal var: hökumət manatı dollara nisbətdə ucuzlaşdırmağa meylli deyil. Azərbaycan valyutasının məzənnəsi inzibati qaydada tənzimlənir, çünki valyuta gəlirləri neft və qaz ixracı seqmentində cəmləşir”, - deyə analitik AYNA-ya şərhində bildirib.
Dollara nisbətdə sabitliyə baxmayaraq, bahalaşma fonunda milli valyuta durmadan dəyər itirir. Bakı Tədqiqat İnstitutunun məlumatına görə, son 5 ildə yerli valyutanın dəyəri xeyli ucuzlaşıb.
Əgər 2019-cu ildə 122 kq çörəyi 100 manata almaq mümkün idisə, ötən il bu analitik strukturun hesablamalarına əsasən, bu məbləğə 77,6 ədəd birinci dərəcəli əhəmiyyətli məhsul təklif edilib. Analoji vəziyyət azərbaycanlıların şərti səbətinin digər mühüm mövqelərində də müşahidə olunur. Pandemiyadan əvvəlki ili əsas götürsək, beş il əvvəl yüz manata Azərbaycan vətəndaşları 9,8 kq mal əti, 8,9 kq quzu əti, 21,6 kq toyuq əti, 14,2 kq balıq, 6,2 kq kərə yağı, 694 ədəd yumurta, 89,3 kq dənəvər şəkər, 34,8 litr günəbaxan yağı ala bilirdilər.
Ötən il eyni məhsul dəstinin 100 AZN-lik alıcılıq qabiliyyəti xeyli aşağı düşüb. Bu məbləğə cəmi 7,2 kq mal əti, 6,7 kq quzu əti, 17,1 kq toyuq, 10,7 kq balıq, 5,1 kq kərə yağı və 53 kq şəkər tozu almaq olardı. Günəbaxan yağının qiyməti xeyli artıb - pandemiyadan əvvəlki ildən fərqli olaraq, indi 100 manata respublika sakinləri bu məhsulun cəmi 19,3 litrini ala bilirlər.
Analitik struktura görə, oxşar vəziyyət digər bitki yağları seqmentində də müşahidə olunur. Beş il əvvəl qeyd olunan məbləğə 23,3 litr qarğıdalı yağı və 8 litr zeytun yağı almaq olardı. Keçən il yalnız 14,3 və 6,4 litr almaq mümkün idi.