Smart texnologiyaların tətbiqi əhalinin kəndlərdən şəhərlərə axınını azaldacaqmı?
Rəqəmsallaşma insanların həyatını daha rahat etmək üçün nəzərdə tutulub və böyük şəhərlərin sakinlərinin həyatında möhkəm şəkildə yer tutub – bəzi yerlərdə daha çox, digərlərində isə daha az dərəcədə. Bununla belə, bir çox ekspertlərin fikrincə, yerli sakinlər üçün cəlbediciliyini artırmaq məqsədilə belə texnologiyaların kənd yerlərində geniş şəkildə tətbiqi zəruridir.
Dünya əhalisinin təxminən 56%-i şəhərlərdə yaşayır və 2050-ci ildə BMT-nin proqnozlarına görə, bu rəqəm 68,6%-ə yaxınlaşacaq. Bir çox şəhərlər uzun müddətdir ki, həddindən artıq dolub və bu, ekoloji və sosial problemlərə gətirib çıxarıb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) əmindir ki, kəndlərin rəqəmsallaşdırılması onların sakinlərinin rifahını yaxşılaşdıracaq və onlar indi tez-tez olduğu kimi şəhərlərə və digər ölkələrə iş axtarışında miqrasiya etmək məcburiyyətində qalmayacaqlar. Avropa İttifaqı (Aİ) da rəqəmsal və sosial innovasiyalar vasitəsilə kəndləri canlandıracağına inanaraq, Avropada “ağıllı kəndlər” konsepsiyasını təbliğ edir.
Bir çox ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da urbanizasiya problemi kəskindir. Çünki regionların sakinləri yerli şəraitdə reallaşdıra bilmədikləri imkanlar axtarışında Bakıya səfərlərini davam etdirirlər. Paytaxt isə təbii ki, rezindən deyil...
Bəziləri işləmək üçün respublikanı tərk edir. Buna görə də kənd yerlərinin inkişafı çox vacibdir: orada layiqli əmək haqqı ilə yeni iş yerləri yaradılsın, vətəndaşların asudə vaxtlarının müxtəlifliyi təşkil edilsin, geniş xidmətlər göstərilsin və innovasiyalardan istifadə edilsin.
Bu gün ölkəmizdə “ağıllı şəhər” və “ağıllı kənd” anlayışları işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpasında əsasdır. Bu rayonun kəndlərində müasir texnologiyaların tətbiqi əhalinin ora daha tez qayıtmasına və oradakı kənd icmalarının dirçəlməsinə öz töhfəsini verməlidir. Ümumiyyətlə, beynəlxalq ekspertlərin fikrincə, belə qəsəbələrin yaradılması dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olmağa kömək edəcək.
Beləliklə, bütün ölkə üzrə “ağıllı” kəndlərin coğrafiyasını daha da genişləndirmək lazımdırmı və bu, kənd sakinlərinin işləmək üçün Bakıya axışmasını dayandırmasına səbəb olacaqmı? Xatırladaq ki, 2021-ci ildə Dünya Bankı bütün Azərbaycan üzrə kənd yaşayış məntəqələrinin “ağıllı mərkəzlərə” çevrilməsi və onlar arasında kommunikasiyaların qurulması ilə bağlı potensialı haqqında analitik hesabat hazırlayıb.
Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev AYNA-ya şərhində deyib ki, kənddə həyat səviyyəsi heç vaxt şəhərdəkinə bərabər olmayacaq: “Amma bu, o demək deyil ki, kənd həyatını mümkün qədər rahat etmək olmaz - bu mümkündür və lazımdır. Dayanıqlı inkişaf konsepsiyası müəyyən sayda sakin üçün neçə skamyanın olması lazım olduğuna qədər bir çox məqamları tənzimləyir. İstənilən yaşayış məntəqəsi üçün göstəricilər var. “Ağıllı” şəhər və kəndlərə gəlincə, onlar ilk növbədə mənzil-kommunal təsərrüfatını intellektual idarə etməlidir. Belə məskunlaşmış ərazilərdə çirklənmə dərəcəsini izləyən və təmizlənmə ehtiyacını bildirən vizual sensorlar olmalıdır. Ancaq "ağıllı" yaşayış binaları və mənzillər, mənim fikrimcə, artıq olacaq. Fasiləsiz qaz, işıq, su təchizatını təşkil etmək və mümkünsə təmiz texnologiyalardan - günəş və külək enerjisindən istifadə etmək lazımdır”.
Mütəxəssisin fikrincə, burada müsbət və mənfi cəhətlər var: “Müsbət cəhət - ekoloji cəhətdən təmiz enerjidir, mənfi cəhət - günəş panelləri böyük əraziləri tutur. Bundan başqa, günəş panelinin özünü doğrultması üçün 15 il vaxt lazımdır və onların utilizasiyası məsələsi hələ də həllini tapmayıb və onların istehsalında bəzi zərərli maddələrdən istifadə olunur. İndi dünyada elektromobillərin litium batareyalarının təkrar emalı problemi də var. Biz hələ işlənmiş təkərləri necə utilizasiya edəcəyimiz də başa düşə bilmirik”.
“Belə qəsəbələrin yaradılması çətin ki, urbanizasiya problemini həll etsin. Avtomatlaşdırma maksimum səviyyədə olarsa, hətta kənd təsərrüfatında da iş yerlərini azaldacaq. Məsələn, özü idarə olunan traktorla artıq traktorçulara ehtiyac olmayacaq. Ancaq bütün bu avadanlıqları idarə edə biləcək mütəxəssislərə ehtiyacımız olacaq, amma orada belələri olacaqmı? Sonra müvafiq kadrlar hazırlamaq lazımdır. Kənd yerlərində iş yerlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması üçün tədbirlər üzərində düşünmək lazımdır, yalnız bu halda inkişaf olacaq”, - deyə Ağayev bildirib.
İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev mövzuya dair AYNA-ya söyləyib ki, ağıllı texnologiyaların geniş tətbiq olunduğu kəndlər dünyada mövcuddur: “Məsələn, Çində artıq çoxlu “ağıllı” kəndlər, “ağıllı” polis məntəqələri var ki, orada polis məmurları yoxdur, əksinə videokameralar var. “Ağıllı” rəqəmsal kəndlər yaxşıdır, lakin texnologiyanın geniş şəkildə mənimsənilməsi iş yerlərinin itirilməsinə gətirib çıxarır. Təbii ki, belə qəsəbələr adi yaşayış məntəqələrindən qat-qat rahatdır, lakin sakinlərin yaşadıqları yerdə pul qazanmasına şərait yaratmaq lazımdır”.
“Hazırda bu istiqamətdə işləyirik, lakin paytaxtla regionlar arasında böyük uçurum var. Bakıda daha çox iş yerləri və daha yüksək maaş var. Paytaxtda bir işi qoyub başqa iş tapa bilərsiniz, halbuki regionlarda bunu etmək olduqca çətindir. Ona görə də orada insanlar pensiya yaşına qədər işlərini saxlamağa çalışırlar. Əhalinin kənd yerlərindən axınının dayandırılması, hətta deurbanizasiya o halda baş verə bilər ki, paytaxtda olan hər şey regionlarda da olsun”, - deyə müsahibimiz fikrini yekunlaşdırıb.