Hər gün kəskinləşən ziddiyyətlər, "defis müharibəsi" və... - Slovakların 63 faizi, çexlərin isə 64 faizi vahid ölkənin tərəfdarı idilər, amma...
30 il əvvəl, 1992-ci il noyabrın 25-də Çexoslovakiyanın Federal Məclisi vahid ölkənin bölünməsi haqqında qanun qəbul etdi. Birinci Dünya müharibəsindən sonra iki Avropa xalqının vahid yurdu kimi yaradılan dövlət qanunun qəbulundan 45 gün sonra - 1993-cü il yanvarın 1-də mövcudluğunu dayandırdı. Bu ölkə Birinci Dünya müharibəsindən sağ çıxa bildi, SSRİ-nin ən yaxın müttəfiqlərindən birinə çevrildi və sosialist düşərgəsinin digər üzvlərindən fərqli olaraq, sülh yolu ilə özünün yenidən qurulmasını başa çatdırdı. Hər iki xalq, slovaklar və çexlər ayrılmalarına baxmayaraq, isti münasibətlər saxlayır, suverenliyin qansız əldə edilməsini milli ziddiyyətlərin həlli üçün bir model hesab edirlər. Çexoslovakiya niyə dağıldı, dinc ayrılığın memarı kim oldu və respublikalar qarşılıqlı iddialar olmadan yaşamağı necə öyrəndilər? “Lenta.ru” araşdırmasında bu suallara cavab tapmağa çalışıb. AYNA yazını istinadla təqdim edir:
Şərəfli vaxtlar
Sovet İttifaqından və ya Yuqoslaviyadan fərqli olaraq, 1990-cı illərin əvvəllərində Çexoslovakiyada kəskin etnik münaqişə yox idi. 1989-cu ildə kommunist rejiminə son qoyan respublika öz birliyini qoruyub saxlamaqda davam etdi.
İlk baxışda iki xalq üçün ortaq bir ölkənin vətəndaşlarının paylaşacaq heç bir şeyi yox idi. Lakin bu, həmişə belə deyildi.
1918-ci ilə qədər gələcək Çexoslovakiyanın ərazilərini özündə birləşdirən Avstriya-Macarıstan imperiyasının milli tərkibi bəlkə də digər Avropa gücləri arasında ən müxtəlifi idi. Əhalinin əksəriyyəti etnik almanlar idi, lakin onların ümumi saydakı payı 25 faizə çatmadı.
Slovakiyanın Spis qraflığının Osturna kəndindən bir qrup kişi - Təqribən 1920-ci il
Birinci Dünya müharibəsinin başlaması ilə çexlər və slovaklar arasında separatizm hissləri alovlandı. Mərkəzi güclərin qələbəsi slavyan əhalisini hüquqlarından məhrum edəcəkdi, Habsburqların süqutu isə bu xalqlara arzu edilən müstəqillik və ya ən azı milli muxtariyyət vəd etdi.
Hələ xəritədə görünməyə vaxt tapmamış gələcək Çexoslovakiya Antantanın almanpərəst qüvvələr üzərində qələbəsinə böyük töhfə verdi. İmperator ordusuna çağırılan çexlər kütləvi şəkildə ilk növbədə ruslara təslim oldular. Çox vaxt onlar Rusiya imperiyasının, Böyük Britaniyanın və Fransanın ordu hissələrinə könüllü kimi qoşulurdular və milli elitalar müttəfiq agentlərlə fəal əməkdaşlıq edirdilər.
Müharibə bitdikdən sonra slavyanların suverenlik istəyini yüksək qiymətləndirərək, 1918-ci ildə London və Parisin himayəsi altında Praqada Milli Çexoslovakiya Komitəsi Çexoslovakiyanın müstəqilliyini elan etdi.
Bununla belə, Birinci Respublika, çex tarixşünaslığında deyildiyi kimi, milli baxımdan da son dərəcə müxtəlif dövlət olaraq qaldı. Burada çexlər və slovaklardan başqa üç milyondan çox alman və 700 min macar yaşayırdı. Məhz 1938-1939-cu illərdə bu xalqların yenidən birləşməsi bəhanəsi ilə ölkə Üçüncü Reyx və Macarıstan Krallığı arasında bölünəcəkdi.
Praqada siyasi nümayiş, Çexoslovakiya – 1938-ci il
Çexoslovakiyanın dövlətçiliyi yalnız 1945-ci ildə Qırmızı Ordunun gəlişi ilə bərpa olunacaqdı. İkinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra sürgündən qayıdan hökumət almanları ölkədən kütləvi şəkildə deportasiya etməklə “Alman məsələsini” əbədi olaraq bağladılar.
1948-ci ildə ölkədə hakimiyyətə kommunistlər gəldi. Yaranmış sovet təcrübələrini təqlid edən kommunistlər slovaklar üçün ayrıca muxtariyyət yaratdılar. Ölkə hələ də unitar olaraq qalsa da, presedent yaranmışdı. Slovak siyasi elitaları ayrıca formalaşmağa başladı. Bununla paralel olaraq çexlər ümumiyyətlə öz milli təmsilçiliyini almadılar. Düzdür, bu məqam çexlərin partiya funksionerlərinin əksəriyyəti olaraq qaldığı Praqada hakimiyyətin cəmləşməsi ilə kompensasiya olundu.
Ölkə tarixində ən böyük antikommunist üsyanı olan 1968-ci ilin “Praqa baharı” adlanan hər şeyi dəyişdi. Mərkəzi Komitənin birinci katibi və islahatların əsas təşəbbüskarı Aleksandr Dubçekin başçılıq etdiyi liberal sosialistlər digər məsələlərlə yanaşı, ölkənin Yuqoslaviya və Sovet tipləri üzrə federallaşdırılmasını fəal şəkildə müzakirə etməyə başladılar. İslahatçıların planına görə, yenilənmiş dövlət iki bərabərhüquqlu respublikanın birliyinə çevrilməli idi.
“Praqa baharı” nədir?
Üsyançıları yatıran Sovet "Dunay" əməliyyatından sonra federallaşma planı unudulmadı və hətta SSRİ-yə sadiq olan yeni hökumət tərəfindən fəal şəkildə qəbul edildi. Bu fikir Kremldə narazılıq yaratmadı və hətta islahatçılara bir növ güzəşt kimi də qəbul edildi.
Çex hökumətinin üzvləri 1948-ci il martın 1-də Çexoslovakiyanın paytaxtı Praqanın Köhnə Şəhər meydanında keçirilən paradı izləyirlər
Artıq 1968-ci ilin oktyabrında Çexoslovakiyanı federasiyaya çevirən yeni konstitusiya qanunu qəbul edildi. 1969-cu il yanvarın 1-də qüvvəyə mindi və ölkəni iki respublikanın - Çexiyanın birliyi elan etdi - Çexiya Sosialist Respublikası və Slovakiya Sosialist Respublikası
Lakin Çexoslovakiyanın kommunist rəhbərləri onilliklər boyu mərkəzləşmənin nəticələrini heç vaxt tam aradan qaldıra bilmədilər. Fakt budur ki, iki ölkənin iqtisadiyyatı son dərəcə qeyri-bərabər inkişaf edib. Müasir sənaye müəssisələrinin, hərbi-sənaye kompleksinin fabriklərinin və infrastruktur qovşaqlarının əksəriyyəti ölkənin şimalında və mərkəzində cəmlənmiş, şərqdə isə mədənçilik və kənd təsərrüfatı əsasən inkişaf etmişdir.
Slovak torpaqları ölkənin iqtisadi xüsusiyyətlərinə görə Praqada mərkəzin əlavəsi kimi qəbul edilirdi. Bu, 1980-ci illərin sonunda Çexoslovakiya və SSR arasında adambaşına düşən ÜDM fərqinin demək olar ki, 20 faiz, əhali baxımından isə iki dəfə çox olmasına səbəb oldu.
"Praqa baharı" zamanı Praqada hökumət kortejini alqışlayan izdiham - 29 avqust 1968-ci il
Bu problemlər 1980-ci illərin ortalarında ümumi iqtisadi böhran fonunda xüsusilə kəskinləşdi. Lakin ciddi senzura və məxfi xidmətlərə nəzarət ictimai narazılığı cilovlamağa imkan verdi. Buna baxmayaraq, tezliklə başlayan yenidənqurma ilk dəfə sakinləri birgə gələcək haqqında düşünməyə məcbur etdi.
Milli orfoqrafiyanın xüsusiyyətləri
Çexoslovakiyada iqtisadi və siyasi böhran 1989-cu ildə kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurasının bütün ölkələrini iflic edən xroniki əmtəə və büdcə kəsiri Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının dəstəyinə ciddi təsir göstərdi. SSRİ-də yenidənqurma fonunda ictimai həyatın liberallaşdırılması, senzuranın ləğvi sosialist rejiminin süqutunu sürətləndirdi və 1968-ci ildən fərqli olaraq, Kreml siyasi dəyişiklikləri fəal şəkildə dəstəklədi.
Davam edən tətillər və kortəbii mitinqlər dalğası hələ 1989-cu ilin yanvarında Praqanı bürüdü. Bratislava sakinləri də onlardan geri qalmadılar. Xammal və maliyyə çatışmazlığı ucbatından zavodlar dəaliyyətini dayandırdı, repressiyaya məruz qalan müxaliflər söz və mətbuat azadlığı tələbi ilə həbsxanalardan buraxıldı, aksiyalara keçmiş partiya üzvləri də qoşuldu.
Sonradan tarixə “Məxməri inqilab” və ya “Zərif inqilab” adı ilə daxil olan hadisələrin həlledici təkanı 1939-cu ildə Çexiyaya qarşı etirazlar zamanı həlak olmuş çex tələbəsi Yan Opletalın xatirəsinə noyabrın 17-də təşkil edilən tələbə nümayişi oldu. Həmin gün 15 minə yaxın tələbə Praqanın mərkəzindəki Vatslav meydanına toplaşdı. Xatirə mitinqi tamamilə dinc şəraitdə keçirilsə də, hökumət əleyhinə xarakter aldı. Şəhər hakimiyyəti etirazları yatırmaq üçün 2000-ə yaxın təhlükəsizlik qüvvəsi cəlb etdi. Onlar bulvarların birinə toplaşanların qarşısını kəsib, daha sonra onları şiddətlə döyüblər.
Bu hadisə dissident yazıçı və Çexoslovakiyanın gələcək Prezidenti Vatslav Havelin təşkil etdiyi ümummilli tətilə səbəb oldu. Ayın sonunda təkcə Praqada hər gün 750 min insan nümayişlərə toplaşırdı. SSRİ-dən dəstək tapa bilməyən dövlət başçısı Qustav Husak və Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının rəhbərliyi istefa verdi.
Artıq 1989-cu ilin dekabrında Kommunist Partiyası rəsmən köhnə kursdan əl çəkdi və parlamentin tərkibinə demokratik müxalifət nümayəndələrinin daxil olduğu parlamenti yenidən təşkil etdi.
Çexiya Prezidenti Vatslav Havel Praqanın Narodni küçəsində keçirilən tələbə nümayişinin xatirəsinə əklil qoyur - 17 noyabr 1998-ci il
Federal Məclisin deputatları artıq adı çəkilən Vatslav Haveli ölkə Prezidenti, Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının keçmiş birinci katibi Aleksandr Dubçeki isə sədr seçdilər.
1990-cı ilin fevralında Çexoslovakiya Prezidenti Vatslav Havel hətta Kremlə rəsmi səfərə gəldi və burada “Praqa baharı” hadisələrinə görə Sovet rəhbərliyindən rəsmi üzrxahlıq aldı.
Həmin ilin yazında ölkədə ilk ümummilli seçkilər keçirildi və burada yeni Prezidentin rəhbərlik etdiyi Zorakılığa Qarşı İctimai və Vətəndaş Demokrat Partiyasının koalisiyası səslərin demək olar ki, yarısını topladı. Düzdür, tez-tez olduğu kimi, tezliklə hakim elitada parçalanma baş verdi. Məsələ burasındadır ki, parlamentin deputatlarının əhəmiyyətli hissəsi həm çex, həm də slovak millətçiləri idi. Və onlar digər sosialist ölkələrindəki “həmkarlarından” xeyli dərəcədə mülayim olsalar da, öz ideoloji proqramlarını çox aydın şəkildə ortaya qoydular.
Slovak parlamentariləri Bratislavanın "böyük qardaşı" qarşısında tabe mövqedə olduğunu və buna görə də hər ay daha da pisləşən iqtisadi problemlərin həllinə ümid edə bilməyəcəyini iddia edirdilər. Onların çex rəqibləri əmin etdilər ki, Slovakiya “qara dəliyə” çevrilib, burada Praqanın səyləri sayəsində yığılan büdcənin əhəmiyyətli hissəsi xərclənib.
“İqtisadi sahədə bəzi ziddiyyətlər bir neçə il ərzində və bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə formalaşmışdır. Dövlətin tədricən parçalanmasına gəlincə, seçkilərdən sonra biz özümüzü elə bir vəziyyətdə gördük ki, çıxış yolu axtarmaq lazım idi - ya mərkəzsizləşdirmədə, ya da yeni mərkəzləşmədə. Yeni mərkəzləşmə üçün nə siyasi iradə, nə də iqtisadi şərait vardı”, - Slovakiyanın o zamankı Baş naziri Vladimir Meciar bir neçə il sonra söylədi.
Böhran zamanı ziddiyyətlər hər gün kəskinləşdi, lakin Çexoslovakiyanın parçalanmasının son səbəbi qondarma "defis müharibəsi" oldu. 1990-cı il martın 9-da parlament “sosialist” sözünün ölkə adından silinməsinə qərar verdi. Demək olar ki, bütün deputatlar yekdilliklə bununla razılaşdılar, lakin sonradan məsələ dalana dirəndi. “Çexo-Slovakiya” sözünün defis vasitəsilə yazılması məsələsi əsaslı əhəmiyyət kəsb etdi. Slovaklar bu normada israr etdilər, lakin “Çexoslovakiya” adının dövlət birliyinin simvolu kimi saxlanmasını tələb edən çexləri qəbul etmədilər.
Aleksandr Dubçek 500 min çexoslovak qarşısında çıxış edir - 24 noyabr 1989-cu il
“Siz hamınız yaxşı bilirsiniz ki, bütün çexlərə gülünc, lazımsız və çirkin görünən bu defis sadəcə defis deyil, başqa bir şeydir. Onun çıxarılması slovaklar üçün slovak xalqının şəxsiyyətinin tanınmamasının maddiləşdirilmiş simvoludur", deyə Çexoslovakiya Prezidenti Vatslav Havel Çexiyanın seçilmiş nümayəndələrini inandırdı.
“Əgər bizi Çexoslovakiya Federativ Respublikası adlandırsaydılar o zaman çexləri bu qədər qıcıqlandıran defis ehtiyacı aradan qalxar və üstəlik, adda dövlətin federal əsasının təyini mövcud olardı”, - bildirdi.
Həmin gün siyasətçi öz nöqteyi-nəzərini müdafiə edə bildi, lakin yeni ad cəmi üç həftə davam etdi. Tezliklə rəqiblər kompromis variantı - Çexiya və Slovakiya Federativ Respublikaları tapmağı bacardılar. Düzdür, bu vaxta qədər Çexiya və Slovakiyada milli hərəkatlar və müxalif siyasətçilər digər ziddiyyətləri ələ keçirə bildilər. Məsələn, onlar ayrı-ayrılıqda öz respublikaları üçün yeni dövlət rəmzlərinin hazırlanması ilə fəal məşğul olurdular.
Ayrılıq üçün məhkəmə
Lakin vahid ölkənin sürətlə parçalanması təkcə ideoloji münaqişələr səbəbindən baş vermədi. Hökumət sisteminin özü və xüsusən də onun funksional elementləri təsvir olunan hadisələrdən çox əvvəl sosialist sistemi tərəfindən qoyulmuşdur.
Formal olaraq, Çexiya və Slovakiya Respublikalarının müstəqil hökumətləri 1989-cu ilə qədər mövcud idi, onlar birbaşa Kommunist Partiyasına tabe idilər və real müstəqilliyə malik deyildilər.
“Məxməri inqilab”dan sonra bu vəziyyət tərsinə çevrildi. Ölkənin hər iki hissəsinin nazirləri fəal şəkildə yeni səlahiyyətlər götürməyə başladılar. Hər iki kabinet federal hökuməti şantaj etməklə aktiv şəkildə məşğul olurdu, büdcə və özlərinə üstünlüklər tələb edirdi. Məsələn, 1990-cı ildə Bratislava Slovakiya Respublikasının ayrıca Xarici İşlər Nazirliyini yaratdı, ölkənin başqa bir hissəsində analoji şöbə yalnız il yarımdan sonra təsdiqləndi.
Eyni tendensiyalar yerli parlamentlərdə - Çexiya və Slovakiya Milli Şuralarında da özünü göstərdi. Tezliklə ölkənin aparıcı siyasi qüvvələri arasında parçalanma yarandı. 1991-ci ilin martında Vladimir Meciar tərəfindən Demokratik Slovakiya Hərəkatı adlı yeni qrup "İctimai Zorakılığa Qarşı" ümummilli partiyadan ayrıldı. Bir neçə həftə sonra oxşar aqibət Çexiyayönlü Vatslav Klausun Vətəndaş Demokratik Partiyasının çıxdığı Vətəndaş Forumunun başına gəldi. Bu siyasətçilərin hər ikisi Prezident Vatslav Havelə güclü müxalifətdə idi və prinsipial olaraq fərqli siyasi proqramlara sadiq idi.
Getdikcə daha aydın oldu ki, ümumi prinsiplər əsasında bir ölkəni qoruyub saxlamaq mümkün olmayacaq. Hakimiyyət orqanlarının 1989-cu ildən işlədiyi federal dövlət layihəsi artıq praktiki olaraq ölmüşdü.
1992-ci il iyunun 5-6-da keçirilən parlament seçkilərində onların siyasi partiyalarının hər biri öz milli şuralarında çoxluq qazandı. Vətəndaş Demokrat Partiyası federal parlamentdə çoxluğu qazanıb. Həll olunmayan ziddiyyətlərə rəsmən son qoymaq və ölkəni vahid saxlamağın mümkünsüzlüyünü göstərmək istəyən Meciar və Klaus 1992-ci il iyunun 8-də Brno şəhərində Villa Tugendhatda görüş keçirdilər. Sonradan bu hadisə Belovejskaya Sazişlərinin imzalanması ilə bir neçə dəfə müqayisə ediləcəkdi.
Çexlər kommunizmin süqutunu qeyd edirlər
Tərəflər sonuncu dəfə çexlər və slovaklar üçün ümumi ölkənin saxlanması imkanlarını müzakirə ediblər. Lakin siyasətçilər nə federasiya, nə də konfederasiya haqqında razılığa gələ bildilər.
“Onların (slovakların) bir ümumi dövlətdə qalmaq niyyətində olmadığına dair aydın mesajı var idi. Hamı mənim Federal Baş Nazirliyə namizəd olduğumu düşünürdü və biz qərara gəldik ki, bu, sadəcə olaraq, getmək üçün yol deyil”, Çexiyanın ikinci Prezidenti Vatslav Klaus bildirmişdi.
Maraqlıdır ki, parlament seçkiləri ərəfəsində aparılan sosioloji sorğular göstərdi ki, slovakların 63 faizi, çexlərin isə 64 faizi vahid ölkənin tərəfdarıdır. Bununla belə, hər iki respublikanın elitası qəti şəkildə ayrılığa hazır idi.
Çexoslovakiya əhalisi ölkənin bölünməsinə qarşı çıxdılar
Sosial demokratlar və kommunistlərin təmsil etdiyi solçu müxalifət də belə bir ssenarinin qəti əleyhinə idi. Onun lideri Yan Horak, eləcə də ölkə Prezidenti Havel referendumun keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdilər.
“Slovakiya və çexlərin son 74 il ərzində əməkdaşlığını - tarixi, siyasi, mədəni, sosial, iqtisadi, birlikdə əldə etdiyimiz bütün uğurları nəzərə alaraq əməkdaşlığı möhkəmləndirəcək başqa bir mexanizm yaradılmalıdır. Buna məhəl qoymamaq səhv olardı və buna görə də hesab edirik ki, federasiyanın dağılması halında istər “birlik” və ya başqa bir ad olsun, ümumi keçmişi sənədləşdirəcək bir dövlət qurumu meydana çıxmalıdır”, Horak təkid etdi.
Slovaklar nəhayət əsəblərini itirən ilk oldular. 17 iyul 1992-ci ildə Slovakiya Milli Şurası Suverenlik Bəyannaməsini qəbul etdi və burada öz respublikasının müstəqilliyi tələbini ifadə etdi. Bu andan etibarən yaxınlaşan çöküş nəhayət geri dönməz xarakter aldı.
Gəlin dost qalaq
Lakin Sovet İttifaqında olduğu kimi, Çexoslovakiya vətəndaşlarının əksəriyyəti vahid ölkənin qorunub saxlanmasını müdafiə edərək, mötəbər liderlərlə güclü hərəkat yarada bilmədi. 1992-ci ilin yayının ortalarına qədər son prezident Vatslav Havelin dağılmasının qarşısını almaq üçün nə kifayət qədər populyarlıq, nə də rəsmi səlahiyyətləri var idi. Üstəlik, SSRİ-nin sonuncu lideri Mixail Qorbaçovla bağlı vəziyyətdə olduğu kimi, çoxları onu baş verənlərin əsas günahkarı hesab edirdi.
Slovakiyanın müstəqilliyinin elan edildiyi gün dövlət başçısı rəsmi olaraq sonuncu dəfə xalqa müraciət edib və istefa verdiyini açıqlayıb: “Hər şeyi diqqətlə ölçüb-biçdikdən və Çexiya və Slovakiya Federativ Respublikası və onun konstitusiyasına götürdüyüm, and içdiyim öhdəlikləri əqidə və vicdanıma uyğun olaraq daha yerinə yetirə bilməyəcəyimi anladıqdan sonra bu addımı atıram. Bu öhdəliklərin yerinə yetirilməsi hətta dövlətçiliyimizdə baş verən böyük dəyişikliklərə, ölkəmizin son parlament seçkilərindən sonra tutduğu kursa əngəl ola bilər. Mən Slovakiya siyasi nümayəndələrinin əksəriyyətinin etimadını itirmişəm. Mən bunu təkcə şəxsən özümə deyil, həm də etiraf etdiyim dəyərlərə inamsızlıq kimi qəbul edirəm”. Üç gün sonra, iyulun 20-də Havel rəsmən istefa verdi.
Xidmət stansiyalarının işçiləri inqilaba dəstək olaraq tətil edirlər
1992-ci ilin payızına qədər Çexoslovakiya Parlamenti nəhayət ki, nominal bir orqana çevrildi. İki respublikanın milli şuraları öz qanunvericiliklərinin federal qanundan üstünlüyünü elan etdilər. Noyabrın 25-də Çexiya və Slovakiya Federativ Respublikasının mövcudluğuna xitam verilməsi haqqında konstitusiya qanunu qəbul edildi. “Məxməri ayrılığ”ın rəsmi tarixi 1993-cü il yanvarın 1-dir.
Həmçinin yeni 1993-cü ilə bir aydan da az vaxt qalmış hər iki respublika milli konstitusiyalarını təsdiqləməyə nail oldu, həmçinin bir-birinə ərazi və ya iqtisadi iddialar istisna olmaqla, onlarla müqavilə imzaladı. Üstəlik, hər iki müstəqil ölkə özlərini birləşmiş Çexoslovakiyanın varisləri hesab edəcəkləri barədə razılığa gəldilər.
Mürəkkəb dil problemləri üçün də həll yolu tapıldı: çex və slovak dilləri dövlətin tələblərinə cavab verən kimi qarşılıqlı olaraq tanındı. Əslində onlar əvvəlki kimi, bərabər şəkildə istifadə edilə bilərdi.
Çexlər və slovaklar yeni ilə iki fərqli dövlətin vətəndaşı kimi girdilər. İki ölkənin milli tarixşünaslığında bu hadisə böyük nailiyyət kimi təqdim olunsa da, hələ də cəmiyyətdə yanlış anlaşılan kimi qalır. Anketlərə görə, Çexiya və Slovakiya sakinləri arasında inciklik və “tək ev” üçün nostalji hissi hələ də üstünlük təşkil edir.
2018-ci ildə Çexiya və Slovakiya elmlər akademiyalarının sosiologiya institutları araşdırma aparıb və məlum olub ki, vətəndaşların yalnız 40 faizi ölkənin dağılmasından razıdır. Sakinlərin böyük əksəriyyəti əmindir ki, iqtisadi və sosial ziddiyyətləri “məxməri boşanma” olmadan da aradan qaldırmaq olardı. Yaxud heç olmasa, bu məsələni ümumxalq səsverməsinə çıxarmaq mümkün idi.
Bratislavanın mərkəzində slovaklar müstəqilliklərini qeyd edirlər - 1 yanvar 1993-cü il
Ancaq bu və ya digər şəkildə həm Çexiya, həm də Slovakiya üçün siyasi vektor sonradan paralel oldu: hər iki ölkə Avropa İttifaqına qoşuldu. İttifaq həm NATO-ya üzv oldu, müdafiəyə dair ümumi yanaşmaları saxladı.
Və hər şeyə baxmayaraq, çexlər və slovaklar digər oxşar hallarda xalqlardan fərqli olaraq, ayrıldıqdan sonra da isti münasibətlərini davam etdirirlər. Lakin onların təcrid olunması bu və ya digər şəkildə davam edəcək yeni nəsillər artıq özlərini bir xalqın bir hissəsi hesab etməyəcəklər.
Müəllif: Turan Abdulla