“Mən robot deyiləm ki?”Həmyerlimiz (Masallı rayonu, Ərkivan qəsəbəsi) Nicat Nəzərlinin yazısı
Bu kimi deyimlərə tez-tez rast gəlirik. Bu ifadələri adətən gözləntilər doğurlmadıqda özümüzü müdafiə etmək üçün istifadə edirik. Bu Robotların güclü olması haqqında bizim təməln bilgilərimizdir.
Əslində isə Robotlar nədir? (kimdir?) Həyatımıza nə zaman daxil oldular?
Dünya Robotlardan əvvəl onların hekayələri ilə tanış oldu. 100 il əvvəl Çex yazıçısı Karel Çapekin “Rossumun Universal Robotları” adlı tamaşasında göstərilirdi ki, bir fabrikdə istehsal edilən robotlar dünyada insanları əvəz edəcək, onları işləməkdən qurtaracaq. Bu, müharibələrin, aclığın olmadığı utopik bir dünya haqqında ilk əsər idi.
Robot ədəbiyyatı ən parlaq nümunəsi isə Amerikalı yazıçı İssak Asimovun “Mən Robot” (I Robot) əsəridir. Doqquz hekayədən ibarət kitabda yazıçı 2057-ci ildə insanların dünyanı robotlarla bölüşəcəyindən, istənilən sahədə robotların insanlara yardımçı olacağından, kosmik araşdırmalarda robotlardan faydalı istifadədən bəhs edir.
Asimov ilk dəfə olaraq Robot qanunlarının da müəllifidir. Onun tərtib etdiyi qanunlara görə Robot insana zərər verə bilməz, insanların əmrlərini yerinə yetirməli qanunu istisna olmaqla öz varlıqlarını qorumalıdırlar.
Hekayələrdən sonra 60-cı illərdə biz artıq sənayedə proseslərin avtomatlaşdırılmasının, iri avtomobil istehsalçılarının konveyer üsulu tətbiq etdiklərinin şahidi olduq.
Bəs ağıllı insanabənzər robotlar ideyası nə zaman yarandı?
Robot istehsalçıları Insan kimi düşünən və hiss edə bilən humonoidləri yaratmaq haqqında çoxdan düşünürdülər. Süni intellektin inkişafının sonuncu mərhələləri robot istehsalçıları üçün əla fürsət idi.
Beləliklə, İnsanabənzər robotlar görünməz şəkildə həyatımıza daxıl olurlar. Onlar insanların işləyə bilmədiyi ağır şəraitdə işin öhdəsindən gəlir, əlil və xəstə insanlara xidmət edir, yemək bişirir, döyüşür, hətta incəsənətlə belə məşğul olurlar.
Robot texnologiyasının son nailiyyətləri
Dünyanın ən iri robot istehsalçıları Yaponiya, Çin, ABŞ və Koreyada yerləşir. Humanoid robotların istahsalı üzrə hazırda dünyanın ən məşhur şirkətləri Böyük Britaniyanın " Engineerd Arts" və Çində yerləşən "Hanson Robotics" şirkətləridir.
Bu istehsalçıların təqdim etdiyi robotlar süni intellektin və nitqin tanınması texnologiyasından istifadə edərək danışan və hərəkət edən, dərisi insan dərisinə cox bənzəyən və çoxlu emosiyaları özündə birləşdirən robotlardır. Şirkətlər məhsullarını təhsil, səhiyyə, əyləncə və media sektorunda satmağı hədəfləyir.
Xidmət sahəsində robotlar
Xidmət sahələrində xüsusi əhəmiyyətə malik olan robotların görünüşü insanabənzər olmasa da, biznes sahəsində və gündəlik işlərdə insanlara yardımçı hesab edilir. Təkərlər üzərində hərəkət edən bu robot tipajları həm də görünüşünə görə insanları daha çox məmnun edir.
Bu tip robotlar xəstəxanalarda tibbi personalı əvəz edə,ev işləri ilə məşğul ola, evi qoruya, uşaqları öyrədə və yaşlılara,sağlamlıq problemləri olan insanlara yoldaşlıq edə bilirlər.
Robotlaşdırılmış biznes və anbarlar
Xərcləri azaltmaq və istehsalı artırmaq üçün avtomatlaşdırma və ya robot texnikasına sərmayə qoymaq hazırda daha çox tələb olunur. Biznes prosesinin tamailə avtomatlaşdırlması və bir çox işlərdə insanları robotlarla əvəzləmə tendensiyası yüksələn xətt üzrə davam edir. Misal üçün, böyük təchizatçıların tez-tez dolub- boşalan anbarlarının idarə edilməsi üçün insan faktoru önəmli idi. Bu sahibkarların ən çox vəsait xərclədiyi əmək və sosial xərclərə başa gəlirdı.
" ABB", "Locus Robotics", "Amazon", "Zebra Technologies" kimi nəhəng robot istehsalçıları məhsulların az sayda insanın iştırakı ilə daşınması üçün texnologiya istehsal edirlər. Əvvəllər məhsulların dronlarla çatdırılması ideyası nə qədər fantastik görünsə də, hazırda "Google" və "Amazon" şirkətlərinin müştəriləri üçün bu xidmət əlçatandır. Alıcıları üçün maraqlı olan bu ideya həm də motosikl ve maşınlardan fərqli olaraq ekoloji cəhətdən səmərəlidir.
Robot döyüşçülər
Dünya ölkələri üçün ictimai təhlükəsizlik və sərhədlərinin qorunması, xilasetmə işləri, böyük tədqiqat insitutlarının kosmik araşdırmalar üçün Robot texnologiyasının əhəmiyyəti olduqca vacibdir.Texnologiyanın inkişafı ənənəvi silah istehsalçılarını yeni texnoligiyalara uygunlaşmağı, daha mobil və inovativ silah istehsal etmək haqda düşündürür. Yaxın 10 ildə dünyada baş verən müharibələr dron texnologiyasından istifadə bir daha robot texnologiyaların hərbi sahədə də üstünlüyün nümayiş etdirdi.Robotlar orduda müxtəlif döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirə bilir, o cümlədən, xilasetmə və kəşfiyyat, maddi -texniki təminat və.s . Hazırdadünyanın ənyaxşı 10 hərbi robotatexnika istehsalçıları
ABŞ,İsrail, Böyük Britaniya və Fransa şirkətləridir. ABŞ-n hərbi sahədə robot istehsalçılarından olan Boston Dyamics ABŞ ordusunun sifiraşi ilə istənilən hava şəraitində və yolsuzluqda hərəkət edə bilən ATLAS robot modelllerini hazırlamışdır. 2019-cu ildə Youtube kanalında yayımlanan bir videoda "Atlas"ın silahlardan mükəmməl istafədə etməsi, hədəfləri dəqiq vurması nümayiş etdirildi. Lakin videodakı hadisələrin real olmadığı və bir film üçün çəkildiyi qeyd edilməsinə baxmayaraq, izləyicilər tərəfindən bu günədək müzakirə edilməkdədir. Həmin videonu buradan izləyə bilərsiz. (https://www.youtube.com/watch?v=y3RIHnK0_NE&t=26s)
Süni intellekt bəşəriyyəti məhv edə bilər?
Gələcəkdə robotlar nəzarətdən çıxarlarsa nə baş verəcək?
Bəzi alimlər və ekspertlər bir yerdən sonra Süni İntellektin gələcəkdə idarə edilə bilməyəcəyini və bəşəriyyətin gələcəyi üçün təhlükəli oduğu anonsunu verirlər.
Dünya şöhrətli Fizik Stiven Hoking BBC-yə verdiyi müsahibəsində “Süni intellektin inkişafı bəşər övladının sonu ola bilər” deyə qeyd etmişdir.
"Tesla"nın yaradıcısı və sahibi Elton Mask süni intellektin gələcək inkişafı ilə bağlı narahat olduğunu öz tvitlərində yazır.
Rusiya Federasiyasının prezidenti Vladimir Putin süni intellekt texnologiyalarına yiyələnməyin global siyasi gücə böyük təsir göstərəcəyinə inanır.
Məsələ ilə bağlı beynəlxalq təşkilatlar bəzi adımmlar atmışdır. Avropa Parlamenti insanların süni intellektlə və robotlarla ünsiyyət qaydalarını müəyyən edəcək qanun layihəsini müzakirə edib. Qanuna əsasən Robot istehsalçıları zəruri hallarda robotun tam söndürülməsi üçün qurğunun olmasına və insanların psixoloji və fiziki zədə almayacaqlarına dair təminat verməlidirlər. Qanun layihəsində İssak Asimovun robotlar haqqında 3 məcburi qaydaları qeyd edilir.
Yaxın gələcək üçün proqnozlar
Texnoloji inkişaf sürət qatarına bənzəyir. Robotatexnikanin inkişafı yaxın gələcəkdə robotların sürətlə iş yerlərini ələ keçirəcəyini təxmin edir. Tədqiqatçıların fikrincə 2030-cu ilə qədər 20 milyondan çox iş yerlərinin robotlar tutacaq.
Azərbaycanda süni intellektin inkişafı ilə bağlı vəziyyət
Ölkəmizdə süni intellektin inkişafı ilə bağlı Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi nəzdində işçi qrupu yaradılıb. Hazırda Milli süni intellekt strategiyasının hazırlanması üçün iş aparılır. Ölkəmiz süni intellek indeksində 2021-ci il üçün 67 yeri tutur.
Nicat Nəzərli