Masallı rayonu. 1933-cü ilə dair əhalinin siyahıya alınması

Masallı rayonu 08 avqust 1930-cu ildə yaradılmışdır. Rayon cənub və şərqdən Lənkəran, 
qərbdən Lerik, Yardımlı, 
şimaldan isə Cəlilabad və Neftçala rayonları ilə həmsərhəddir.

    Ərazisi 721,0 kv. km, 
əhalisi 230 min nəfərə yaxındır. 
 Mərkəzi Masallı şəhəridir 
(Masallı kəndi 1950-ci ildə qəsəbə, 
1960-cı ildə isə şəhər statusu alıb). 

    Masallıda Kənd Şuraları

1933-cü ilə dair əhalinin siyahıyaalınmasına görə, Masallı rayonu 102 yaşayış məntəqəsindən (kənddən) ibarət olmuş və bu yaşayış məntəqələri 24 kənd şurasında birləşmişdir. Kənd şuraları (hazırki bölgüyə görə inzibati ərazi dairələri)  və onlara daxil olan kənndlər         

1. Alvadı Kənd Şurası: - Köhnə Alvadı, Təzə Alvadı.

2. Bambaşı Kənd Şurası: -  Bala Xocavar, Binə Xocavar, Böyük Xocavar, Bambaşı, Əmirtürbə, Kosagül.

3. Bədəlan Kənd Şurası: - Aşurlu, Bədəlan, Çayqıraq, Dəmirçi, Kolatan, Xanalyan.

4. Boradigah Kənd Şurası: - Babaser, Boradigah, Nərimanoba, Qəzvinoba, Şatıroba, Tüklə.

5. Çaxırlı Kənd Şurası: - Çaxırlı, İmanlı, Kəlbihüseynli, Sarıcəfərli.

6. Ərəb Kənd Şurası: - Ərəb, Hacıtəpə.

7. Ərkivan Kənd Şurası: - Ərkivan.

8. Həsənli Kənd Şurası: - Həsənli, Məmmədxanlı, Köçəkli.

9. Yeddioymaq Kənd Şurası: - Caraylı, Hüseynhacılı, Yeddioymaq, Yeddioymaq II, Qasımlı, Şıxlar.

10. Yelağac Kənd Şurası: - Abasbəyli, Güllütəpə, Yeyənkənd, Yelağac, Tatyanbinə, Xələflər.

11. Kürdəbazlı Kənd Şurası: - Dəlləkli, Əminli, Kürdəbazlı, Qarğalıq, Qədirli, Şəhriyar, Xallıcanlı.

12. Mahmudavar Kənd Şurası: - Mahmudavar, Mololon, Türkoba.

13.  Masallı Kənd Şurası: - Dadva, Digah, İsgəndərli, Masallı, Seybətin.

14.  Miyanku Kənd Şurası: - Hişkədərə, Məmmədoba, Miyanku, Mişkəmi, Nəzəroba, Kubin, Rüdəkənar.

15. Musakücə Kənd Şurası: - Göyəçöl, Lürən, Musakücə, Pircana.

16.  Kalinovka Kənd Şurası: - Kalinovka.

17.  Qızılağac Kənd Şurası: - Qızılağac.

18.  Qızılavar Kənd Şurası: - Dəlləkli, Kolatan, Qızılavar.

19.  Səmidxanlı Kənd Şurası: - Alışanlar, Ətçələr, Oncəkəla, Səmidxanlı (böyük), Səmidxanlı (bala), Səmidxanlı (binə).

20.  Sərçuvar Kənd Şurası: - Sərçuvar, Sirəbil, Təzəkənd, Xıl.

21.  Sığdaş Kənd Şurası: - Babakücə, İsi, Loşlalingə, Məmmədrzakücə, Ninəlov, Qəriblər, Qodman, Sığdaş, Şıxlar.

22.  Şərəfə Kənd Şurası: - Ağakişibəyli, Şərəfə, Təklə.

23  Təklə Kənd Şurası: - Əhmədli, Ləngan, Mollahəsənli, Soqulcan, Təklə, Xoşçobanlı.

24 Xırmandalı (Xarmandalı yazılıb – İ.Ş.)Kənd Şurası: -  Xırmandalı.
P.S.   
1. Masallı rayonunun 1933-cü ilə aid siyahıyaalınmasında adları qeyd olunmuş kəndlərdən  Bala Xocavar, Kosagül, Dadva, Digah, İsgəndərli, Seybətin, Səmidxanlı (binə), Soqulcan, Caraylı və Loşlalingə bu gün kənd kimi mövcud deyildir. 
2.  Siyahıyaalınmada adı Nərimanoba kimi qeyd olunmuş kənd bu gün özünün tarixi adı ilə Mollaoba adlanır.

 Özündə ən çox yaşayış məntəqəsini birləşdirən Şuralar 

Sığdaş (9 kənd), 
Kürdəbazlı, Miyanku (7), 
ən az yaşayış məntəqəsi birləşdirən isə Ərkivan, 
Kalinovka(İndi Viləş), Qızılağac və Xırmandalı şuraları olmuşdur ki, bu şuraların da hər biri özündə adı ilə adlandıqları tək kəndləri əhatə etmişdir. 

1933-ci ildə Masallıda nə qədər əhali olub?   

 1933-cü ilin  siyahıyaalınmasına görə, Masallı rayonunda 24.331 nəfəri kişi və 24.4788 nəfəri qadın olmaqla 48.809 nəfər yaşamışdır. 

Ərkivan (3581 nəfər), 
Qızılağac (2730 n.),
Boradigah (2186 n.), 
Təzə Alvadı (2173 n.),  
Bədəlan (1507 n.),
Mahmudavar (1433 n.), 
Xıl 1427 n.) və 
Masallı (1364 n.), 

Əmirtürbə (25 nəfər), 
Şıxlar (Dağ; 51 n.), 
Kubin (64 n.),
 Nəzəroba (72 n.), 
Caraylı (74 n.), 
Şəhriyar (76 n.),
Dəlləkli (Kürddəbazlı kənd şurasına daxil; 78 n.), 
İmanlı (94 n.), 
Binə Səmidxanlı (96 n.) və 
Mololon (97 n.) kəndləri olmuşdur.

    Qeyd edək ki, hal-hazırda Masallı rayonu inzibati cəhətdən 103 yaşayış məntəqəsindən ibarətdir ki, bunun da 1-i  şəhər (Masallı, 1960), 2-si qəsəbə (Boradigah – 1960, Ərkivan – 2007), 100-u kənddir.

    Masallıda eyni adlı kəndlər

1933-cü ilə dair siyahıyaalınmada Masallı rayonunda Kolatan, Dəlləkli, Şıxlar və Təklə adında iki kənd qeydə alınmışdır ki, bu kəndlərin heç birinin adının qarşısında və ya adından sonra fərqləndirici adlar (böyük, kiçik, bala, binə, təzə, köhnə, birinci, ikinci) yoxdur. 

 Hal-hazırda Masallı rayonunun yaşayış məntəqələri sırasında Böyük Kolatan (talış dilində Yolə Kuləton), Bala Kolatan (Balə/Qədə Kuləton), Dəlləkoba (Dəlokobə; Qızılavar kənd inzibati ərazi dairəsi), Təklə, Bala Təklə kəndləri ilə yanaşı Şıxlar adında iki kənd vardır. 

Bu kəndlərdən biri Şıxlar (əvvəl Yeddioymaq kənd inzibati ərazi dairəsinin tərkibində olmuşdur), digəri isə Qəriblər kənd inzibati ərazi dairəsinin tərkibindədir. Qəriblər kənd inzibati ərazi dairəsinin tərkibindəki Şıxlar kəndi yerli sakinlər tərəfindən qeyri-rəsmi olaraq Dağ Şıxlar adlandırılır.

  Siyahıyaalınmada adları qeyd olunmuş Digah (Diqo), Dadva, İsgəndərli və Seybətin kəndləri 05 mart 2013-cü il tarixli Azərbaycan Respublikası Qanunu ilə ləğv edilərək Masallı şəhərinə birləşdirilmiş, 12 iyun 2018-ci il tarixli Azərbaycan Respublikası Qanunu ilə isə Kalinovka kəndi Viləş kəndi adlandırılmışdır.

                                                                             Cenub.az İldırım ŞÜKÜRZADƏ,
 Lənkəran rayonunun Havzava kənd tam orta məktəbinin müəllimi, tədqiqatçı-tarixçi