Şuşa şəhərinin sahəsi 5,5 kvadrat kilometrdir. Bir gün ərzində piyada onu başdan-başa rahat gəzmək olar. Maşınla isə, əlbəttə ki, xeyli az vaxta. Yalnız, bu kiçik şəhər özündən qat-qat böyük tarixə sahibdir. Hər küçəsində tarixi əhəmiyyətli binalar, təhsil ocaqları, məşhur şəxslərin mülkləri, mədəniyyət abidələri, hamam, bulaq, məscid var. Onların bir çoxu ya tamamilə, ya da qismən dağıdılıb. İşğaldan azad olunmuş digər şəhər və rayonlarda rast gəldiyimiz mənzərə – alaq otlarının arasında itib-batmış hasar qalıqları, dağıntılar arasından boylanan ağaclar bura üçün də xarakterikdir. Bu fotosessiya Şuşanın keçmişi və bu günü barədədir. Fotolar:
Aşağı Gövhər Ağa məscidiŞəxsi ev olub. Şuşalılar bu evin sahibinə Zərgar Mamed deyirdilər. O, evini gözəl təmir etdirmişdi, ancaq yay aylarında gəlib qalırdı.Sovet dövründə aşağı sinif şagirdləri üçün yataqxana idi. Binanın həyətində də qızlar yataqxanası vardı. 1988-ci ildə azərbaycanlılar Xankəndindən qovulanda oradan gəlmiş uşaqlar üçün burada 3 nömrəli orta məktəb açıldı. İşğaldan bir az qabaq yeni yaradılmış Əbdülbaqi Bülbülcan adına Şuşa 2 nömrəli musiqi məktəbi də binada yerləşdirildi. Ancaq bu bina XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində xəstəxana üçün tikilib.Bu bina əvvəllər Şuşa qəzetinin redaksiyası olub, sonralar redaksiya başqa binaya köçüb və burada ancaq mətbəə qalıb. İşğala qədərki son iki ildə həmin mətbəənin direktoru Kərim Kərimli olub.İkisi birlikdə peşə məktəbi idi. Keçmişdə isə yanaşı binalardan soldan birincisi Hacı Əlibalanın, ikincisi isə Məşədi Cavadın mülkü olub.XIX əsrin memarlıq abidəsidir. Məşədi Şükür Mirsiyab oğlunun karvansarası. Sovet dövründə bazar idi.Məşədi Şükür Mirsiyab oğlunun karvansarasından daha bir görüntü.Şuşa poçtamtının (poçt, teleqraf, ATS) binasıŞuşa rayon maarif şöbəsinin binası. Vaxtilə Zülfüqar Hacıbəyov bu evdə yaşayıb. Ondan öncə isə Hacı Bəşirə məxsus olub.Məişət xidməti evi olub.Natəvan bulağı.Natəvan bulağının suyu işğal zamanı qurudulmuşdu. Uzun illərdən sonra, su gələn arxa, bir də gəldi.Natəvanın evi. Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə Milli Qəhrəman Ramiz Qəmbərovun batalyonu burada yerləşirdi.Şuşa Şəhidlər Xiyabanı Vaqif məqbərəsinin yaxınlığındadır. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Ramiz Qəmbərovun məzarı burada olub. O, 1992-ci il mayın 1-də dəfn edilmişdi.Şəhidlər Xiyabanında məzarları dağıdılmış digər döyüşçülər – Nəriman Quliyev, Pərviz Həşimov, Pənah Muxtarov, Kamil Bəşirov, Habil Abbasov, Eyvaz Abutalıbov və başqalarının dəfn olunduqları yer.Son 28 ildə Şuşada tək dağıdılmayan abidə budur.
Şuşa Real məktəbi 20 sentyabr 1881-ci ildə Şuşada Real məktəbin əsası qoyulub. Hazırlıq və üç əsas sinifdən ibarət olan bu məktəbə ilk dəfə 159 şagird qəbul edilib. Burada tanınmış maarifçilər Haşım bəy Vəzirov, Mirzə Salah bəy Zöhrabbəyov, Yusif bəy Məlikhaqnəzərov dərs deyib. Məktəbin yetirmələrindən həm Azərbaycan, həm də Türkiyənin böyük ictimai-siyasi xadimi Əhməd bəy Ağaoğlunun, habelə Əbdüləli bəy Muxtarov, Həsən bəy Bağırbəyov, İsmayıl bəy Şəfibəyov, Muxtar bəy Muradov, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Qara bəy Əliverdilər, Cabbar bəy Vəlibəyov, Rüstəm bəy Axundov, Xan Şuşinskinin adlarını çəkmək olar. Təhsil ocağının binasında 1960-cı ilədək Şuşa Pedaqoji Texnikumu, 1960-1989-cu illərdə Fizika-Riyaziyyat təmayüllü 2 nömrəli internat məktəbi fəaliyyət göstərib. 1989-cu ildən 1992-ci ilədək isə binada Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Şuşa filialı fəaliyyət göstərib. Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə burada könüllü batalyonlar yerləşib.
Şuşa həbsxanası 1848-ci ildə çar Rusiyası dövründə Şuşa şəhərində inşa olunmuş cəzaçəkmə müəssisəsi. Həbsxana Şuşa qalasının şərq tərəfində yerləşir və qalanın aşağı divarları həbsxanaya söykənir. SSRİ dövründə qapalı tipli cəzaçəkmə müəssisəsi kimi fəaliyyət göstərib. Ümumlikdə, həbsxana 350 nəfərlik dustaq üçün nəzərdə tutulub. 2014-cü ildə Kəlbəcərdə Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin girov götürdüyü Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyev 6 il müddətində burada saxlanılıblar.
Şirin su hamamı Şuşanın memarlıq abidələri arasında özünəməxsusluğu ilə seçilən abidələrdən biri də Şirin su hamamıdır. Bu hamam 1878-1880-ci illərdə Xan qızı Xurşidbanu Natəvan tərəfindən inşa etdirilib. Hamamın layihəsi tanınmış memar Kərbəlayi Səfixan Qarabağiyə aiddir. Hamam həftənin tək günlərində kişilərə, cüt günlərində qadınlara xidmət edirdi. Şirin su hamamı Natəvanın hələ 1873-cü ildə Şuşaya çəkdirdiyi içməli su ilə işlədiyindən Şirin su hamamı adlandırılıb.
Fotoların izahı əslən Şuşadan olan publisist və jurnalist Kərim Kərimliyə məxsusdur. Şuşanın gələcəyi barədə isə buradan məlumatlı ola bilərsiniz.
