“Dağlıq Qarabağda döyüşlərin dayandırılmasına baxmayaraq, Azərbaycan hibrid müharibə vəziyyətində qalır”
Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski bu yaxınlarda bir sıra Rusiya KİV-lərinə qarşı üç il müddətinə sanksiya tətbiq etdi. Bu qərar “Lenta.ru” saytını, TASS və “MIA Rossiya Seqodnya” agentliklərini, “Gazeta.ru” və “Utro.ru” xəbər portallarını, həmçinin “SMI 2” aqreqatorunu əhatə edir.
Söhbət onların bloklanmasından, ticarət əməliyyatlarının məhdudlaşdırılmasından, kapitallarının Ukraynadan çıxarılmasının qarşısının alınmasından, telekommunikasiya xidmətləri göstərilməsinin və ümumi telekommunikasiya şəbəkələrinin istifadəsinin məhdudlaşdırılmasından və ya dayandırılmasından gedir. Adıçəkilənlərə qarşı maliyyə əməliyyatlarının dayandırılması, internet provayderlərinin istifadəçilərə bu mənbələrə xidmət göstərməsini qadağan etməsi daxil olmaqla digər məhdudiyyətlər də tətbiq ediləcək.
Bundan əlavə, “RİA Novosti”-yə məxsus “Novosti Ukrayna” portalı da siyahıya daxil edildi. “Rusiyaassegodnya.rf”, “Sputniknews.com”, “Ria.ru”, “Rsport.ria.ru”, “1prime.ru”, “realty.ria.ru” saytları ilə yanaşı VQTRK, “Ren TV”, “TV Center”, NTV-PLUS, “Zvezda”, “TNT-Teleset”, “Moscow Media”, “RK Media”, “Digital TV”, “National Media Group”, “Peterburq”, “Public Russian Televiziya”, “Naşe Radio” kimi media şirkətləri də Ukraynada qadağan edildi.
Yəni Ukraynanın ərazi bütövlüyünə qarşı informasiya və təbliğat müharibəsi aparan mənbələrdən danışırıq. Maraqlıdır, bu məhdudiyyətlər nə qədər effektivdir, Ukraynaya hansı faydaları gətirə bilər? Provayderlərin bu qaynaqlara giriş təmin etmələrini qadağan etməsindən bəhs edildiyi xüsusilə diqqət çəkir. Və bu addım təsirli ola bilər.
Xatırlayırıq ki, bir sıra Rusiya telekanallarına oxşar məhdudiyyətlər əvvəllər üç Baltikyanı ölkə tərəfindən tətbiq edilmişdi.
Beləliklə, bəlkə də Azərbaycan və digər postsovet ölkələrinin bu təcrübəyə daha yaxından baxması və istehlakçının şüurunda dünyanın təhrif olunmuş mənzərəsini formalaşdırmaq üçün tez-tez yalanlardan istifadə edərək, açıq təbliğat aparan Kreml mediasına girişini bir şəkildə məhdudlaşdırması məntiqli ola bilərmi?
Azərbaycanlı politoloq, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının “İstiqlal” qəzetinin (1990-98) keçmiş baş redaktoru Zərdüşt Əlizadə:
“Ukrayna Prezidentinin addımları tamamilə qanuni və məntiqlidir. Bu qadağanın söz azadlığının məhdudlaşdırılması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Qadağanın altına düşən informasiya mənbələri istehlakçılara məlumat çatdırmaqla deyil, suveren Ukraynaya qarşı açıq informasiya müharibəsi və təxribat fəaliyyətləri ilə məşğul idi. Deməli, həm bu qərar, həm də Medvedçukun Ukraynaya düşmən olan televiziya kanallarını bağlamaq barədə əvvəlki qərar Ukraynanın təcavüzkarın təbliğat mənbələrinə qarşı özünümüdafiə aktları kimi qiymətləndirilə bilər.
Azərbaycanın Ukrayna praktikasından istifadə etməsinin dəyərli olub-olmadığına gəlincə, məsələyə real baxmaq lazımdır. Azərbaycanla Rusiya arasındakı münasibətlər Ukrayna ilə Rusiya arasındakı münasibətlərdən bir qədər fərqlidir. Hökumətimiz Rusiya ilə tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağı bacardı, onu qəzəbləndirmədi, özü üçün sərfəli anı gözlədi və Ermənistanın uğursuz siyasi kursundan istifadə edərək, ərazi məsələsini demək olar ki, həll etməyi bacardı.
Rusiyadakı ermənipərəst mediaya gəldikdə, birincisi, onların Azərbaycana qarşı qəzəblərinin intensivliyi bir qədər zəifləyib, ikincisi, kontur-informasiya siyasətinin necə aparılacağını öyrənmək lazımdır. Azərbaycanın media kapitanlarının bu istiqamətdə görəcəkləri çox iş var. Etiraf edilməlidir ki, Azərbaycanın dövlət mediası bu günə qədər yalnız antimüxalifət və antidemokratik fəaliyyətlərdə ixtisaslaşıb.
Qadağalara gəldikdə, etiraf edilməlidir ki, Ukraynadan əvvəl də Azərbaycan hökuməti yüksək vəzifəli məmurlar tərəfindən Azərbaycan qanunlarının kobud şəkildə pozulması barədə əhaliyə məlumat verən həmin demokratik məlumat kanallarını bloklamışdı. Prezident Zelenskinin hökumətimizin bu antidemokratik təcrübəsindən yararlandığını düşünmürəm”.
Ukraynalı politoloq, Dünya Siyasət İnstitutunun direktoru Yevgen Maqda:
“Ukraynada Rusiya mediasının təsirinə qarşı mübarizə artıq bir neçə ildir davam edir. 2014-2015-ci illərdə əksər Rusiya xəbər kanallarının yayımı qadağan edildi. Və 2017-ci ildən bəri rus sosial şəbəkələrinin və ən mübahisəli saytların istifadəsi qadağan edildi və ya əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırıldı.
İlk baxışdan bu cür tədbirlər müsbət nəticə vermir, lakin bu, tamamilə doğru deyil. Ən azından milyonlarla vətəndaşımız işə gəldikdə “Odnoklassniki” və ya “Vkontakte”-yə girməyi dayandırdı. Müasir dünyada sosial şəbəkələri tamamilə bloklamağın praktiki olaraq mümkünsüz olduğu aydındır, amma Pyotr Poroşenkonun prezidentliyi dövründə Ukrayna hakimiyyəti tərəfindən atılan addımı ümumiyyətlə alqışlayıram.
Rusiya KİV-lərinə qarşı tətbiq olunan sanksiyalara gəldikdə, onlar dövlət təbliğat maşınının elementləri olduqları üçün verilən qərar tam əsaslara malikdir. Rusiya təbliğat maşını əslində bir triada şəklindədir. Yuxarı hissəsi qlobal informasiya məkanının bir hissəsinə çevrilmiş “Russia Today” telekanalıdır. İkinci hissə əksər Avropa ölkələrində fəaliyyət göstərən “Sputnik” agentliyidir. Və kifayət qədər təsirli işləyir, milli redaksiyaları var və bir çox mövcud problemlərdən bəhs edir, eyni zamanda rus təbliğatını təşviq edir. Üçüncü hissə məlumat gündəmini təsir edən botlar və trollardır. Düşünürəm ki, qadağa yalnız haqlı deyil, həm də digər Avropa dövlətləri tərəfindən qəbul edilməli bir qadağadır, çünki bir çoxu hibrid təcavüz şəraitində yaşayır.
Ukraynada hibrid müharibə gedir, çünki vətəndaşlarımız ölür. Və əksər Avropa ölkələri hibrid informasiya təsiri altındadır. Hibrid təcavüz məhz şüur kateqoriyasında, mövcud reallığın qavranılması kateqoriyasında həyata keçirilir və Rusiya paralel təhrif olunmuş reallığın formalaşması məsələsində çox şey qazandı.
Bilirəm ki, dezinformasiya və rus təbliğatı ilə mübarizə səyləri həmişə effektiv olmaya bilər, eyni zamanda əldə edilənlərdə dayanmamaq, bu mövzuda daim irəliləmək lazımdır. Avropa dövlətləri bu fürsətlərdən istifadə etməzsə, bir məqamda özlərinin məlumat qaynaqlarının Rusiya təbliğat ruporlarının köməyi ilə boğulacağı bir vəziyyətdə ola bilərlər”.
Ukraynalı analitik, Doktrina Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Yaroslav Bojko:
“Rusiya mediasının Ukraynada bağlanması, şübhəsiz ki, hökumətin Ukraynanı Rusiyanın dezinformasiyasından qorumaq istiqamətində atdığı mühüm addımdır. Ukrayna vətəndaşlarının demək olar ki, hamısının rus dilində səlis danışdığına diqqət yetirsək, Rusiya mətbuatının dezinformasiyasının Ukrayna üçün xüsusi bir təhlükəsi var.
Eyni zamanda, Rusiya Federasiyası üçün Ukrayna ilə əlaqəli ən strateji media mənbələri, təəssüf ki, bir çox cəhətdən nadir istisnalarla hələ də fəaliyyət göstərməyə davam edən Ukraynadakı rusiyapərəst media mənbələridir.
Milli informasiya məkanını Rusiya KİV-lərinin təcavüzündən qorumaq həm də Azərbaycan üçün aktual olacaq. Əslində, müasir Azərbaycan Dağlıq Qarabağda döyüşlərin dayandırılmasına baxmayaraq hibrid müharibə vəziyyətində qalır”.
ayna.az
Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski bu yaxınlarda bir sıra Rusiya KİV-lərinə qarşı üç il müddətinə sanksiya tətbiq etdi. Bu qərar “Lenta.ru” saytını, TASS və “MIA Rossiya Seqodnya” agentliklərini, “Gazeta.ru” və “Utro.ru” xəbər portallarını, həmçinin “SMI 2” aqreqatorunu əhatə edir.
Söhbət onların bloklanmasından, ticarət əməliyyatlarının məhdudlaşdırılmasından, kapitallarının Ukraynadan çıxarılmasının qarşısının alınmasından, telekommunikasiya xidmətləri göstərilməsinin və ümumi telekommunikasiya şəbəkələrinin istifadəsinin məhdudlaşdırılmasından və ya dayandırılmasından gedir. Adıçəkilənlərə qarşı maliyyə əməliyyatlarının dayandırılması, internet provayderlərinin istifadəçilərə bu mənbələrə xidmət göstərməsini qadağan etməsi daxil olmaqla digər məhdudiyyətlər də tətbiq ediləcək.
Bundan əlavə, “RİA Novosti”-yə məxsus “Novosti Ukrayna” portalı da siyahıya daxil edildi. “Rusiyaassegodnya.rf”, “Sputniknews.com”, “Ria.ru”, “Rsport.ria.ru”, “1prime.ru”, “realty.ria.ru” saytları ilə yanaşı VQTRK, “Ren TV”, “TV Center”, NTV-PLUS, “Zvezda”, “TNT-Teleset”, “Moscow Media”, “RK Media”, “Digital TV”, “National Media Group”, “Peterburq”, “Public Russian Televiziya”, “Naşe Radio” kimi media şirkətləri də Ukraynada qadağan edildi.
Yəni Ukraynanın ərazi bütövlüyünə qarşı informasiya və təbliğat müharibəsi aparan mənbələrdən danışırıq. Maraqlıdır, bu məhdudiyyətlər nə qədər effektivdir, Ukraynaya hansı faydaları gətirə bilər? Provayderlərin bu qaynaqlara giriş təmin etmələrini qadağan etməsindən bəhs edildiyi xüsusilə diqqət çəkir. Və bu addım təsirli ola bilər.
Xatırlayırıq ki, bir sıra Rusiya telekanallarına oxşar məhdudiyyətlər əvvəllər üç Baltikyanı ölkə tərəfindən tətbiq edilmişdi.
Beləliklə, bəlkə də Azərbaycan və digər postsovet ölkələrinin bu təcrübəyə daha yaxından baxması və istehlakçının şüurunda dünyanın təhrif olunmuş mənzərəsini formalaşdırmaq üçün tez-tez yalanlardan istifadə edərək, açıq təbliğat aparan Kreml mediasına girişini bir şəkildə məhdudlaşdırması məntiqli ola bilərmi?
Azərbaycanlı politoloq, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının “İstiqlal” qəzetinin (1990-98) keçmiş baş redaktoru Zərdüşt Əlizadə:
“Ukrayna Prezidentinin addımları tamamilə qanuni və məntiqlidir. Bu qadağanın söz azadlığının məhdudlaşdırılması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Qadağanın altına düşən informasiya mənbələri istehlakçılara məlumat çatdırmaqla deyil, suveren Ukraynaya qarşı açıq informasiya müharibəsi və təxribat fəaliyyətləri ilə məşğul idi. Deməli, həm bu qərar, həm də Medvedçukun Ukraynaya düşmən olan televiziya kanallarını bağlamaq barədə əvvəlki qərar Ukraynanın təcavüzkarın təbliğat mənbələrinə qarşı özünümüdafiə aktları kimi qiymətləndirilə bilər.
Azərbaycanın Ukrayna praktikasından istifadə etməsinin dəyərli olub-olmadığına gəlincə, məsələyə real baxmaq lazımdır. Azərbaycanla Rusiya arasındakı münasibətlər Ukrayna ilə Rusiya arasındakı münasibətlərdən bir qədər fərqlidir. Hökumətimiz Rusiya ilə tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağı bacardı, onu qəzəbləndirmədi, özü üçün sərfəli anı gözlədi və Ermənistanın uğursuz siyasi kursundan istifadə edərək, ərazi məsələsini demək olar ki, həll etməyi bacardı.
Rusiyadakı ermənipərəst mediaya gəldikdə, birincisi, onların Azərbaycana qarşı qəzəblərinin intensivliyi bir qədər zəifləyib, ikincisi, kontur-informasiya siyasətinin necə aparılacağını öyrənmək lazımdır. Azərbaycanın media kapitanlarının bu istiqamətdə görəcəkləri çox iş var. Etiraf edilməlidir ki, Azərbaycanın dövlət mediası bu günə qədər yalnız antimüxalifət və antidemokratik fəaliyyətlərdə ixtisaslaşıb.
Qadağalara gəldikdə, etiraf edilməlidir ki, Ukraynadan əvvəl də Azərbaycan hökuməti yüksək vəzifəli məmurlar tərəfindən Azərbaycan qanunlarının kobud şəkildə pozulması barədə əhaliyə məlumat verən həmin demokratik məlumat kanallarını bloklamışdı. Prezident Zelenskinin hökumətimizin bu antidemokratik təcrübəsindən yararlandığını düşünmürəm”.
Ukraynalı politoloq, Dünya Siyasət İnstitutunun direktoru Yevgen Maqda:
“Ukraynada Rusiya mediasının təsirinə qarşı mübarizə artıq bir neçə ildir davam edir. 2014-2015-ci illərdə əksər Rusiya xəbər kanallarının yayımı qadağan edildi. Və 2017-ci ildən bəri rus sosial şəbəkələrinin və ən mübahisəli saytların istifadəsi qadağan edildi və ya əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırıldı.
İlk baxışdan bu cür tədbirlər müsbət nəticə vermir, lakin bu, tamamilə doğru deyil. Ən azından milyonlarla vətəndaşımız işə gəldikdə “Odnoklassniki” və ya “Vkontakte”-yə girməyi dayandırdı. Müasir dünyada sosial şəbəkələri tamamilə bloklamağın praktiki olaraq mümkünsüz olduğu aydındır, amma Pyotr Poroşenkonun prezidentliyi dövründə Ukrayna hakimiyyəti tərəfindən atılan addımı ümumiyyətlə alqışlayıram.
Rusiya KİV-lərinə qarşı tətbiq olunan sanksiyalara gəldikdə, onlar dövlət təbliğat maşınının elementləri olduqları üçün verilən qərar tam əsaslara malikdir. Rusiya təbliğat maşını əslində bir triada şəklindədir. Yuxarı hissəsi qlobal informasiya məkanının bir hissəsinə çevrilmiş “Russia Today” telekanalıdır. İkinci hissə əksər Avropa ölkələrində fəaliyyət göstərən “Sputnik” agentliyidir. Və kifayət qədər təsirli işləyir, milli redaksiyaları var və bir çox mövcud problemlərdən bəhs edir, eyni zamanda rus təbliğatını təşviq edir. Üçüncü hissə məlumat gündəmini təsir edən botlar və trollardır. Düşünürəm ki, qadağa yalnız haqlı deyil, həm də digər Avropa dövlətləri tərəfindən qəbul edilməli bir qadağadır, çünki bir çoxu hibrid təcavüz şəraitində yaşayır.
Ukraynada hibrid müharibə gedir, çünki vətəndaşlarımız ölür. Və əksər Avropa ölkələri hibrid informasiya təsiri altındadır. Hibrid təcavüz məhz şüur kateqoriyasında, mövcud reallığın qavranılması kateqoriyasında həyata keçirilir və Rusiya paralel təhrif olunmuş reallığın formalaşması məsələsində çox şey qazandı.
Bilirəm ki, dezinformasiya və rus təbliğatı ilə mübarizə səyləri həmişə effektiv olmaya bilər, eyni zamanda əldə edilənlərdə dayanmamaq, bu mövzuda daim irəliləmək lazımdır. Avropa dövlətləri bu fürsətlərdən istifadə etməzsə, bir məqamda özlərinin məlumat qaynaqlarının Rusiya təbliğat ruporlarının köməyi ilə boğulacağı bir vəziyyətdə ola bilərlər”.
Ukraynalı analitik, Doktrina Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Yaroslav Bojko:
“Rusiya mediasının Ukraynada bağlanması, şübhəsiz ki, hökumətin Ukraynanı Rusiyanın dezinformasiyasından qorumaq istiqamətində atdığı mühüm addımdır. Ukrayna vətəndaşlarının demək olar ki, hamısının rus dilində səlis danışdığına diqqət yetirsək, Rusiya mətbuatının dezinformasiyasının Ukrayna üçün xüsusi bir təhlükəsi var.
Eyni zamanda, Rusiya Federasiyası üçün Ukrayna ilə əlaqəli ən strateji media mənbələri, təəssüf ki, bir çox cəhətdən nadir istisnalarla hələ də fəaliyyət göstərməyə davam edən Ukraynadakı rusiyapərəst media mənbələridir.
Milli informasiya məkanını Rusiya KİV-lərinin təcavüzündən qorumaq həm də Azərbaycan üçün aktual olacaq. Əslində, müasir Azərbaycan Dağlıq Qarabağda döyüşlərin dayandırılmasına baxmayaraq hibrid müharibə vəziyyətində qalır”.
ayna.az