Problemli kreditlər artmağa davam edir və açıqlanan statistika real vəziyyəti əks etdirmir
Koronavirus pandemiyası bir daha problemli bank borclarına diqqət çəkir. Böhran və pandemiya borcluların maliyyə yükünün rekord dərəcədə artmasına gətirib çıxardı və bu problem təkcə ölkəmiz üçün xarakterik deyil. Beynəlxalq maliyyə qurumlarının hesabatlarına görə, bir çox inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə vaxtı keçmiş kreditlərin ümumi payı artmaqdadır.
Pandemiyanın kəskin mərhələsi bitdikdən sonra kredit borcları ilə bağlı vəziyyət havada qaldı. Bu il 1 may tarixinə Azərbaycanda vaxtı keçmiş kreditlərin məbləği 921,5 milyon manat təşkil edib. Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) məlumatına görə, bu, 1 aprellə müqayisədə 0,4% çoxdur. Problemli kreditlər ilin əvvəlinə nisbətən 3,2% artdı və son bir ilə görə 25,2% azaldı. Aprel ayının sonunda vaxtı keçmiş kreditlərin ümumi kredit portfelindəki payı 6,1% oldu. Bu göstərici keçən ilin sonunda 6,1%, keçən ilin aprel ayının sonunda 8,1% idi.
Mütəxəssislərin fikrincə, son bir ildə problemli borclar statistikasında azalmanın əsas səbəbi bir anda dörd yerli bankın – “AGBank”, “AtaBank”, “Amrahbank” və “NBCBank”ın ləğv edilməsidir. Bundan əlavə, pandemiyanın ortasında - keçən ilin aprel ayında Mərkəzi Bank bir sıra tövsiyə xarakterli addımlar atdı ki, bu da problemli kreditlərin sabitləşməsinə təsir etdi. Aprel ayında əsas tənzimləyici banklara sentyabr ayının sonuna qədər kredit gecikmələrini qeydiyyata almamalarını, bununla da kreditlərin problemli kreditlər kateqoriyasına keçməməsini və gecikmiş ödəmələrə görə cərimələr tətbiq etməmələrini tövsiyə etdi. Sonda AMB bu moratoriumun şərtlərini bu ilin əvvəlinə qədər uzatmışdı.
İqtisadi Resursların Öyrənilməsi Mərkəzinin direktoru Ruslan Atakişiyevin AYNA-ya dediyinə görə, problemin birinci səəbəbi dörd kredit və maliyyə strukturunun ləğv edilməsidir: “Ötən yaz Mərkəzi Bank tərəfindən lisenziyaları ləğv edilən bankların bir çox problemli borcu var idi və bu səbəbdən də geri ödəməsi şübhəli olan kreditlər statistikasında ümumi azalmanın olması təəccüblü deyil”.
“Pandemiya dövründə hökumətin iş yerlərinin itirilməməsi üçün müəssisələri dəstəkləməyə yönəlmiş anti-böhran proqramı digər bir amil kimi də qəbul edilə bilər. Sahibkarlara bu və ya digər dərəcədə maliyyə dəstəyi problemli kreditlər seqmentindəki azalmaya müsbət təsir göstərdi”, - deyə ekspert bildirib.
İqtisad elmləri doktoru, UNEC-in professoru Elşad Məmmədov da öz növbəsində AYNA-ya şərhində illik 20-30%-lə olan yüksək faiz dərəcələrinin nəinki aşağı gəlirli istehsal sahəsini kreditləşmə zonasından geri çəkdiyini, həm də borclular üçün ciddi bir yükə çevrildiyini qeyd edib: “Faiz dərəcələrini azaltmaq üçün maliyyə təşkilatları uzun və ucuz kredit mənbələrinə çıxış əldə etməlidir. Əhəmiyyətli bir depozit bazası olmadığı təqdirdə, bu mənbələrin əsas mənbəyi təbii ki, Mərkəzi Bankın mənbələri olmalıdır”.
“Bu baxımdan, ölkədə pul emissiyasını artırmaq, pul siyasətini yumşaltmaq lazımdır. Eyni zamanda, yuxarıda göstərilən tədbirlər hədəflənməlidir. Milli iqtisadiyyatın real sektorunun prioritet rejimində maliyyələşdirilməsi üçün xüsusi investisiya müqavilələrinin payını tədricən artırmaq daha vacibdir”, - deyə professor vurğulayıb.
Mütəxəssislərin ümumi qərarına görə, keçən il bank sektoru üçün kifayət qədər çətin oldu. Bir tərəfdən il ərzində COVID-19 pandemiyası ilə əlaqəli məhdudlaşdırıcı tədbirlər nəticəsində iqtisadi fəaliyyətin minimuma endirilməsi, digər tərəfdən də 44 günlük müharibə fonunda fövqəladə vəziyyət elan edilməsi ölkənin bank sektoru üçün təsirsiz ötüşmədi. Yekunda bankların iqtisadiyyata verdiyi töhfə daha da məhdudlaşdı və gəlirlərin azalması ilə bank qaynaqlarına çıxışı çətinləşdirdi.
Analitiklərin fikrincə, problemli bank borclarının statistikası real vəziyyəti əks etdirmir, çünki banklar bunu gizlədir. Problemli kreditlər əvvəllər də aktual idi, lakin keçən ilin yazından bəri pandemiya, gəlirlərin azalması və biznesin zəifləməsi səbəbindən artmağa başladı. Nəticədə, yeni toksik borclar köhnə borcların üzərinə qoyulur və borcalanların problemli borc öhdəliklərinin əsl mənzərəsi məlum deyil.