Tanınmış analitiklər gözlənilən görüşlə bağlı proqnozlarını açıqlayırlarYanvarın 11-də Moskvada Azərbaycan, Rusiya prezidentləri və Ermənistan Baş naziri arasında görüş keçiriləcəyi gözlənilir. Erməni KİV-lərinin yaydığı məlumata görə, gündəliyə Qarabağda hərbi əməliyyatların dayandırılması və göstərilən ərazilərdən Ermənistan qoşunlarının çıxarılması barədə əvvəl bağlanmış üçtərəfli razılaşmanın əlavə müzakirəsi məsələsi daxildir. Mövzu tanınmış əcnəbi və yerli analitiklərlə müzakirə edilib.
Amerikalı politoloq və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş analitiki Pol Qobl hesab edir ki, 10 noyabr tarixli üçtərəfli razılaşmanı tam hüquqlu bir sülh müqaviləsi adlandırmaq mümkün deyil, baxmayaraq ki, ona bu cür qiymətləndirmələr verildi: “Xəritəçəkmə, ərazilərin statusu, müxtəlif yerlərdə sülhməramlıların rolu və s. daxil olmaqla, bir çox açıq qalan suallar var. 11 yanvarda keçiriləcək görüşdə danışmağa mövzular çox olacaq, amma çətin ki, bu görüş bütün problemləri həll etsin, hətta, həll yollarını göstərsin”.
Azərbaycanın keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov isə amerikalı ekspertin bu mövqeyi ilə razılaşmır. Onun sözlərinə görə, üçtərəfli razılaşma çərçivəsində Ermənistan artıq məğlubiyyətini etiraf etdi, əvvəllər işğal etdiyi bölgələrin çoxundan qoşunlarını çıxardı və bu səbəbdən də qalan məsələlər Qarabağdakı erməni əhalisinin reinteqrasiyası baxımından müstəsna olaraq müharibədən sonrakı məskunlaşma ilə əlaqəli olacaq.
“Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesində ciddi struktur dəyişiklikləri baş verdi. Əvvəllər ərazimizin bir hissəsini işğal etmiş və etnik təmizləməni həyata keçirən təcavüzkar bir ölkə olan Ermənistan, döyüş əməliyyatları və hərbi məğlubiyyət nəticəsində təslim şərtlərini qəbul etmək və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Qalan suallar heç bir şəkildə Ermənistana aid deyil. Azərbaycanda yaşayan erməni əhalisinin reinteqrasiyası ilə bağlı bir qrup məsələ var. Bu, tamamilə fərqli məsələlər qrupudur ki, onların da həlli üçün yeni Rusiya-Türkiyə-Azərbaycan formatını seçmişik. Bu məsələlərdə Rusiya və Türkiyə bizə kömək edir. Ermənistan Respublikasına gəldikdə, Naxçıvan ilə Azərbaycanın qərb bölgələri arasında rabitə yaradılması barədə bəyanatın yerinə yetirilməsi məsələsi bunun üçün aktualdır. Bəlkə də iki ölkə arasındakı beynəlxalq sərhəddə təhlükəsizliyin yaradılması ilə bağlı suallar yaranacaq, Paşinyanın bəzi başqa xırda məsələləri qaldırması mümkündür. Ancaq birmənalı şəkildə Ermənistanın qaldırdığı məsələlərin Azərbaycanın daxili siyasəti ilə heç bir əlaqəsi olmayacağını söyləmək olar”, - sabiq nazir bildirib.
İtalyalı politoloq, beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert, “Il Nodo di Gordio” (“Qordi düyünü”) Geosiyasi Araşdırmalar Analitik Mərkəzinin baş tədqiqatçısı Andrea Marcigiliano proseslərə Moskvanın maraqları prizmasından yanaşır. Onun fikrincə, görüşdə gündəmə gələcək (təbii ki, bunlar tam şəkildə açıqlanmayacaq) məsələlər Rusiyanın strateji planları və Türkiyənin bölgədə rolu ilə əlaqəli olacaq.
“Putin bu zirvədən, yalnız Azərbaycan ilə Ermənistan arasında razılığa gəlmək üçün deyil, həm də bütün Qafqaz üzərində Moskvanın protektoratını yaratmaq üçün istifadə etmək niyyətindədir. Yəqin ki, bu, Moskva üçün həyati vacib olan yeni bir ittifaq sisteminə həyat vermək üçün edilir”, - deyə politoloq vurğulayıb.
Marcigilianonun qənaətincə, hazırda Azərbaycan Prezidentinin inkaredilməz bir üstünlüyü var: “Rusiyanın siyasi elitası Bakı ilə münasibətlərin sabit olaraq genişlənməsində son dərəcə maraqlıdır. Moskva bir çox məsələlərdə Bakıya tərəf addım atacaq. İndiki anda bəzi ermənipərəst insanların, xüsusən də hərbçilərin bəzi daxili müqavimətlərinə baxmayaraq, Rusiya Azərbaycanla münasibətlərin yaxşılaşdırılmasında tamamilə maraqlıdır”.
Tofiq Zülfüqarov da bu mövzuda onunla həmfikirdir: “Məhz Rusiyanın cənub qonşusu ilə münasibətləri inkişaf etdirmək istəyi, Ermənistanda daim müzakirə olunan Qarabağın statusu məsələsinin bu görüşdə ümumiyyətlə gündəmə gətirilməməsinə səbəb olacaq. Rusiyanın Qarabağın statusu nəyinə lazımdır? Ermənilər və fransızlar ən çox statusdan danışırlar, amma indiki formatda nə biri var, nə də digəri. Azərbaycan vəziyyəti tamamilə dəqiq qiymətləndirir və reallıqlara uyğun hərəkət edir. Statusdan danışarkən, söhbətin fərqli şeylərdən getdiyini anlamalısınız. Rusiya və Türkiyə prezidentləri dəfələrlə Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunu bildirdilər. Buna görə də yalnız Azərbaycan Prezidenti siyasi statusdan, digər ölkələrin başçıları isə yalnız bu ərazi əhalisinin hüquqlarının müzakirəsini nəzərdə tutan vəziyyətdən danışa bilər”.
“Və Azərbaycan Prezidenti artıq onların hüquqlarının çərçivəsini - ölkənin qalan vətəndaşları ilə eyni şəkildə olacağını müəyyənləşdirib. Yəni, erməni kökənli Türkiyə və Rusiya vətəndaşlarının statusu kimi. Bu səbəbdən nə Rusiya, nə də Türkiyə bu məsələni gündəmə gətirməkdə maraqlıdır”, - sabiq nazir vurğulayıb.
Diplomat əmindir ki, planlaşdırılan görüşdə Qarabağın reinteqrasiyasının ikinci mərhələsində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin qalıqlarının tamamilə geri çəkilməsini və keçmiş işğal rejiminin qanunsuz silahlı birləşmələrinin tərksilah edilməsini nəzərdə tutan taktiki addımlar barədə suallar qaldırılacaq: “Bu, yalnız Azərbaycan üçün deyil, həm də Rusiya üçün əhəmiyyətdlir, çünki rus hərbçilərinin özlərinin təhlükəsizliyi üçün bir təhlükə var. Axı, sülhməramlılarla erməni yaraqlıları arasında toqquşmalar haqqında məlumatlar var idi, hətta sülhməramlılar arasında itkilər də var. Bu səbəbdən, prioritetləri bu qanunsuz silahlı qrupları aşkar etmək və tərksilah etməkdir. Bu, üçtərəfli razılaşmanın şərtlərinin məntiqi davamıdır”.
Sülhməramlı generalların keçmiş separatçı administrasiyanın nümayəndələri ilə görüşmələrinin necə izah oluna biləcəyi ilə bağlı sualı cavablandıran Zülfüqarov hesab edir ki, bu məsələdə emosiyaları rəhbər tutmamaq, həqiqətləri obyektiv şəkildə qiymətləndirmək lazımdır: “Reallıqdan yola davam etməliyik. Qarabağda faktiki olaraq vəziyyətə təsir edən müəyyən strukturların qalıqları var. Təbii ki, onları tərksilah etmək üçün fərqli fikirdə olanlarla danışmaq lazımdır. Bunlar tamamilə iş məqamlarıdır. Azərbaycanın tərəfdaşları bunun Azərbaycan ərazisi olduğuna inanır və ölkəmiz onları bu ərazinin əhalisinin yenidən reinteqrasiyasına kömək etmək üçün seçdi. Odur ki, hansısa bayraqlara-filana fikir vermək lazım deyil. Boş şeylərdir”.
ayna.az