Toponim yunanca topos-“yer” və onoma-“ad” sözlərindən yaranaraq Azərbaycan dilinə tərcümədə “yer adı” mənasını verir.
Toponimlərin yaranmasında
antroponim (şəxs adları),
patronim (nəsil, tirə adı),
zoonim (heyvan adı),
fitonim (bitki adı)
və etnonimlər (tayfa, xalq adı)
mühüm rol oynayır.
Hər bir ölkənin və ya bölgənin toponimiyasında qeyd etdiyimiz
kimi fitonimlərə də rast gəlinir.
Yunan dilində fito-“bitki”, “ağac”,
“kol”, nim-“ad” deməkdir.
Bitki adları əsasında yaranan yer adları isə
fitotoponimlər adlanır.
Talış bölgəsinin toponimlərində
fitonimlər geniş yayılmışdır.
Bu da heç də təsadüfi deyildir.
Çünki, respublikamızda mövcud olan 4100 bitki növundən 1900 ali bitki növü Talış bölgəsində bitir.
Bölgədə mövcud olan fitotoponimlər talış və türk
mənşəlidir, xüsusi ilə talış mənşəli fitotoponimlər çoxluq təşkil edir.
Burada oronim (dağ, təpə) və hidronimlərlə (su obyektləri) yanaşı yaşayış məntəqələri olan oykonimlərin adlarında da fitonimlərə daha çox rast gəlinir.
Talış bölgəsinin fitooykonimləri aşağıdakılardır:
Şahağacı,
Bala Şahağacı,
Çukəş,
Vənəşəkeş,
Vıləparqo,
Vıli, Vəznəş,
Qamışoba,
Sipiyaəlfətik,
Səlivə,
Toradi (Astara
rayonu),
Bəlləbur,
Səbir,
Vel,
Velədi,
Veravul, Vilvan, Viyən, Vıy, Narbağı, Rəzvan,
Pambəhi,
Tütəpeştə,
Tüədo (Lənkəran rayonu),
Ambu,
Amburdərə,
Bradi,
Burkandül,
Vənədi,
Velaçolə,
Vizəzəmin,
Vılıq,
Molalan,
Rəzgöv (Lerik rayonu),
Güllütəpə,
Mololan,
Qızılağac,
Yolağac,
Kosagül,
Viləş (Masallı
rayonu),
Vənəpojə, Serəpojə (Yardımlı rayonu).
Burada mövcud olan fitooykonimlərdən Şahağac,
Bala Şahağacı, Qamışoba, Güllütəpə, Qızılağac, Yolağac və
Kosagül türk, digərləri talış mənşəlidir.
Narbağı isə kalka, yəni, tərcümə olunmuş fitooykonimdir.
Yaşayış məntəqəsi talış dilində Ənoəboğ adlanır.
Toponim hər iki dildə eyni mənanı bildirir. Talış bölgəsinin fitooykonimləri əsasən gül və ağac adından yaranmışdır.
Məsələn,
Vilvan (Güllü, çiçəkli yer),
Vıli (Güllü yer),
Vənəşəkeş (Bənövşəli yer),
Güllütəpə və digərləri gül;
Bəlləbur (Palıdlı tikanlıq),
Tüədo (Tut ağacı),
Viyən (Söyüdlük),
Vıy (Söyüd),
Rəzvan (Üzüm tənəkləri olan yer), A
mburdərə (Dəmir ağacı bitən dərə),
Mololon, Molalan (Su kənarında bitən meyvəsiz ağac),
Şahağacı, Qızılağac və digərləri isə öz adını ağac adından götürmüşdür.
Səlivə, Toradi,Vənəşəkeş, Bəlləbur, Vel,Velədi, Pambəhi, Tüədo,
Ambu, Bradi,Vizəzəmin, Mololon, Serəpojə və digərləri talış, Şahağac, Bala Şahağacı, Qızılağac, Yolağac, Güllütəpə, Kosagül,
Qamışoba isə türk (Azərbaycan) dilində şəffaf fitooykonimlərdir.
Toponimlərin tərkib hissəsi sayılan fitooykonimlər ünvan bildirməklə yanaşı, eyni zamanda, ölkənin bitki örtüyünü özündə əks etdirir.
Talış bölgəsində fitotoponimlərin çoxluq təşkil etməsi bölgənin
zəngin floraya malik olduğunu sübut edir.
İldırım Şükürzadə
Lənkəran rayonunun Havzava kənd tam orta məktəbinin müəllimi, tədqiqatçı-tarixçi
Toponimlərin yaranmasında
antroponim (şəxs adları),
patronim (nəsil, tirə adı),
zoonim (heyvan adı),
fitonim (bitki adı)
və etnonimlər (tayfa, xalq adı)
mühüm rol oynayır.
Hər bir ölkənin və ya bölgənin toponimiyasında qeyd etdiyimiz
kimi fitonimlərə də rast gəlinir.
Yunan dilində fito-“bitki”, “ağac”,
“kol”, nim-“ad” deməkdir.
Bitki adları əsasında yaranan yer adları isə
fitotoponimlər adlanır.
Talış bölgəsinin toponimlərində
fitonimlər geniş yayılmışdır.
Bu da heç də təsadüfi deyildir.
Çünki, respublikamızda mövcud olan 4100 bitki növundən 1900 ali bitki növü Talış bölgəsində bitir.
Bölgədə mövcud olan fitotoponimlər talış və türk
mənşəlidir, xüsusi ilə talış mənşəli fitotoponimlər çoxluq təşkil edir.
Burada oronim (dağ, təpə) və hidronimlərlə (su obyektləri) yanaşı yaşayış məntəqələri olan oykonimlərin adlarında da fitonimlərə daha çox rast gəlinir.
Talış bölgəsinin fitooykonimləri aşağıdakılardır:
Şahağacı,
Bala Şahağacı,
Çukəş,
Vənəşəkeş,
Vıləparqo,
Vıli, Vəznəş,
Qamışoba,
Sipiyaəlfətik,
Səlivə,
Toradi (Astara
rayonu),
Bəlləbur,
Səbir,
Vel,
Velədi,
Veravul, Vilvan, Viyən, Vıy, Narbağı, Rəzvan,
Pambəhi,
Tütəpeştə,
Tüədo (Lənkəran rayonu),
Ambu,
Amburdərə,
Bradi,
Burkandül,
Vənədi,
Velaçolə,
Vizəzəmin,
Vılıq,
Molalan,
Rəzgöv (Lerik rayonu),
Güllütəpə,
Mololan,
Qızılağac,
Yolağac,
Kosagül,
Viləş (Masallı
rayonu),
Vənəpojə, Serəpojə (Yardımlı rayonu).
Burada mövcud olan fitooykonimlərdən Şahağac,
Bala Şahağacı, Qamışoba, Güllütəpə, Qızılağac, Yolağac və
Kosagül türk, digərləri talış mənşəlidir.
Narbağı isə kalka, yəni, tərcümə olunmuş fitooykonimdir.
Yaşayış məntəqəsi talış dilində Ənoəboğ adlanır.
Toponim hər iki dildə eyni mənanı bildirir. Talış bölgəsinin fitooykonimləri əsasən gül və ağac adından yaranmışdır.
Məsələn,
Vilvan (Güllü, çiçəkli yer),
Vıli (Güllü yer),
Vənəşəkeş (Bənövşəli yer),
Güllütəpə və digərləri gül;
Bəlləbur (Palıdlı tikanlıq),
Tüədo (Tut ağacı),
Viyən (Söyüdlük),
Vıy (Söyüd),
Rəzvan (Üzüm tənəkləri olan yer), A
mburdərə (Dəmir ağacı bitən dərə),
Mololon, Molalan (Su kənarında bitən meyvəsiz ağac),
Şahağacı, Qızılağac və digərləri isə öz adını ağac adından götürmüşdür.
Səlivə, Toradi,Vənəşəkeş, Bəlləbur, Vel,Velədi, Pambəhi, Tüədo,
Ambu, Bradi,Vizəzəmin, Mololon, Serəpojə və digərləri talış, Şahağac, Bala Şahağacı, Qızılağac, Yolağac, Güllütəpə, Kosagül,
Qamışoba isə türk (Azərbaycan) dilində şəffaf fitooykonimlərdir.
Toponimlərin tərkib hissəsi sayılan fitooykonimlər ünvan bildirməklə yanaşı, eyni zamanda, ölkənin bitki örtüyünü özündə əks etdirir.
Talış bölgəsində fitotoponimlərin çoxluq təşkil etməsi bölgənin
zəngin floraya malik olduğunu sübut edir.
İldırım Şükürzadə
Lənkəran rayonunun Havzava kənd tam orta məktəbinin müəllimi, tədqiqatçı-tarixçi