Müharibənin yaralarını sağaltmaq üçün resept: qələbədən sonra Ukrayna şəhərləri də insanları da dəyişməlidir
Noyabrın 23-də Rusiyanın Ukraynanın enerji infrastrukturuna növbəti kütləvi raket hücumundan sonra biz işıqların kəsilməsi zamanı həyatın necə ola biləcəyini daha aydın təsəvvür edirik. Yəni bu, təkcə vətəndaşların əksəriyyətinin alışmağa başladığı elektrik kəsilməsi deyil, həm də digər mühüm sivilizasiya alətlərinin - su təchizatı, rabitə və internetin olmamasıdır.
Doqquz aydır davam edən Rusiyanın Ukrayna torpaqlarına genişmiqyaslı işğalçı müharibəsi zamanı tamamilə aydın oldu ki, Ukraynanı ələ keçirmək üçün uğursuz cəhddən sonra ölkəmizi mümkün qədər yaşayış üçün yararsız etmək ideyası indi işğalçıların əsas məqsədidir. Buna görə də, şübhə yoxdur ki, işğalçılar kritik infrastrukturu təkrar-təkrar vuracaqlar ki, tam qaranlıq və soyuq mümkün qədər uzun müddət Ukraynanı bürüsün.
Ancaq təkcə enerjiyə zərbələr rus terrorçularının əsl niyyətlərinin təsdiqi deyil. Bundan əvvəl məktəb, uşaq bağçası, xəstəxana və digər sosial obyektləri metodik şəkildə dağıdıblar. Onlar üçün ən arzuolunan hədəflərdən biri də müharibədən əvvəl işləyən, milyonlarla ukraynalını işlə təmin edən sənaye müəssisələridir.
Xarkov, Dnepr, Zaporojye, Krivoy Roq, Nikolayevin sakinləri və müəssisələri demək olar ki, hər gün atəşə tutulur. Bunlar ənənəvi olaraq Ukraynanın sənaye mərkəzləri hesab edilən şəhərlərdir. Bu siyahıya ələ keçirilərkən qanlı rusların az qala yerlə-yeksan etdiyi, ölkənin sənaye qürurunu, “Azovstal” metallurgiya zavodları, İliç dəmir zavodu darmadağın edilən qəhrəman Mariupolu da əlavə etmək lazımdır.
Dağılmış sənaye nəhənglərinin, dağılmış uşaq bağçalarının və ya yaşayış binalarının xarabalıqlarının yerində nə olacaq? Əlbəttə ki, mantranı təkrarlaya bilərsiniz ki, müharibədən sonra biz hər şeyi bərpa edəcəyik və binalar daha yaxşı və daha qorunaqlı olacaq. Bəs bu, yeni Ukraynanın qurulması məsələsinin effektiv həlli olacaqmı?
Yadda saxlamaq lazımdır ki, rus işğalından əvvəl də bir çox şəhərlərimiz insanların yaşaması üçün ən yaxşı yer deyildi. Problem təkcə onda deyildi ki, hələ də fəaliyyət göstərən müəssisələr, yumşaq desək, bu günün ekoloji tələblərinə cavab vermirdilər. Uzun illər yerli rəhbərlər müxtəlif iş adamlarına yaşayış məntəqələrini “insanların qarışqa yuvasına” çevrilməsinə kömək ediblər. Yaşıllıqların hələ də yerləşdiyi pulsuz torpaq sahələri inşaatçılara verildi ki, onlar tez-tez orada vəhşicəsinə müntəzəm hündürmərtəbəli binalar tikdilər.
Artıq mövcud şəhər baş planlarının pozulması ilə bağlı bütün qalmaqalları xatırlamağa dəyərmi? Söhbət böyük vəsaitlərdən gedirsə, o zaman hətta Kiyev, Lvov və ya Xarkovun tarixi mərkəzlərində də asanlıqla yeni və yöndəmsiz ticarət mərkəzinin peyda olmasını gözləmək olardı.
Şəhərsalmada xaos və korrupsiya bir sıra kəskin problemlərə səbəb olub. Bu, hətta milyonluq şəhərlərdə belə avtomobil trafikində böyük artımdır. Layihələndirilməsi və tikintisi zamanı nəzərə alınmayan həddindən artıq yüklər səbəbindən su və istilik təchizatı şəbəkələrində irimiqyaslı qəzalar baş verib.
Müharibə və Rusiyanın davamlı atəşi infrastruktur problemini də ortaya çıxardı. Məsələn, xatırlamaq olar ki, müharibənin ilk günlərində kiyevlilər kilometrlərlə tıxaclar səbəbindən tez təhlükəsiz yerlərə getmək imkanına malik deyildilər. Və hətta bir sahildən digərinə keçmək saatlarla çəkirdi.
Əgər gələcəkdə hakimiyyət Rusiyanın dağıdıcı təcavüzünə cavab olaraq yalnız bomba sığınacaqları olan binaların tikintisini görürsə, bu, açıq şəkildə kifayət deyil. Ölkədə şəhərsalma siyasətinə yanaşmalarda ciddi dəyişikliklər edilmədən bu problemlərin həlli mümkün deyil. Və nəhayət, bu yeni siyasət şəhərlərimizin kritik infrastrukturunun maksimum dərəcədə qeyri-mərkəzləşdirilməsinə əsaslanmalıdır. Bunsuz hazırkı atəş vəziyyətindən göründüyü kimi, ölkənin yaşayış məntəqələri öz sakinləri üçün potensial tələ olaraq qalacaq.
Qeyd edək ki, hazırda Ukraynada Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komissiyasının (UNECE) himayəsi altında iki pilot layihə - “UN4Xarkov” və “UN4Mykolaiv” həyata keçirilməyə başlanıb. Xarkov şəhərinin yeni baş planı Norman Foster Fondu tərəfindən beynəlxalq ekspertlərlə birlikdə pulsuz hazırlanır. Nikolayevə gəlincə, bu şəhərin baş planı da dünya memarlıq şirkəti “One Works” tərəfindən pulsuz hazırlanır. Bu təşkilatlar bir qrup yerli memarla sıx əməkdaşlıq edir və Nikolayev və Xarkov sakinlərinin bizim ümumi qələbəmizdən sonra öz şəhərlərini necə görmək istədikləri ilə bağlı istəklərini qəbul edirlər.
Hələlik sənədlərin özləri hələ təqdim olunmayıb, lakin Rusiyanın vəhşi hücumlarından xeyli əziyyət çəkən bu şəhərlərin tanış mənzərələrində ciddi dəyişiklik gözləmək tamamilə məntiqlidir. O da aydındır ki, çətin ki, eyni Nikolaevdə və ya Xarkovda dağılmış məktəbin yerində yeni məktəb tikilsin. Çox güman ki, eyni tipli qurumlar birləşdiriləcək və iki-üç dağıdılmış qurumun əvəzinə təhlükəsizlik baxımından bütün tələblərə cavab verən bir müasir qurum meydana çıxacaq.
Bu layihələrin əhəmiyyəti bir neçə məqamla bağlıdır. İlk növbədə, böyük təcrübəyə malik dünya ekspertləri şəhərlərimizin yaşamağa yararlı olması üçün necə görünməli olduğunu aydın şəkildə təsvir edəcəklər. Bundan əlavə, bu prinsiplər əhəmiyyətli zərər görməmiş digər yaşayış məntəqələrinə şamil edilə bilər. Ancaq bu məsləhətlərin praktiki həyata keçirilməsi daha vacib olacaq. Ukraynanın kərpicdən, daşdan və betondan yenilənmiş şəhərləri həyat, iş və istirahət üçün yeni rahat zonalarla necə görünəcək? Hazırlanmış baş planlar bələdiyyə orqanlarının hazırlıqsızlığı ucbatından yalnız gözəl təqdimatlar olaraq qalsa, o zaman çox pis olacaq. Millətin müharibə zamanı fədakarlıqları şəhərlərimizin yeni həyatında öz əksini tapmalıdır. Yeni iş yerləri yaradılmalı, sərmayələr cəlb edilməlidir ki, ukraynalılar yeni təhlükəsizlik səviyyəsində ətraf mühitə hörmətlə evlərinə qayıda bilsinlər.
Müəllif: Dmitri Şvarts
Mənbə: UNİAN\
Qeyd: tərcümə AYNA-ya məxsusdur
Müəllif: Ayna.az