Bu, təxliyə də deyil, miqrasiya da – deportasiyadır: “Tualetə getməyimizə, su içməyimizə icazə verilmirdi”Rusiya Ukraynaya qarşı işğalçı müharibənin ilk günlərindən dinc ukraynalılara qarşı xüsusi qəddarlıq nümayiş etidirir. Ukrayna vətəndaşlarının evləri bombalanır, partladılır, gülləbaran edilir, soyulur, özlərinə işgəncə verilir, ac-susuz saxlanılır. Sonra isə onları müharibənin dəhşətlərindən “xilas edir”, özünün nəzarətindəki bölgələrə aparır.
Ukraynalı jurnalist Olqa Dmitriçeva Rusiya tərəfindən “xilas edilən” və Rusiya ərazilərində qaçqınlıq həyatı yaşayan ukraynalılardan yazıb. Məqalədə onların öz dili ilə hansı dəhşətləri gördükləri, Rusiyaya necə getdikləri, hazırda durumlarının necə olduğu haqqında dolğun informasiyalar yer alıb. Eyni zamanda, ukraynalıların Rusiya cəhənnəmindən necə qurtulmalı olduqlarının yollarını araşdırıb.
Oxucularımıza “Zn.ua” saytına istinadən həmin məqaləni təqdim edirik:
-Uzaq Şərq, Krasnoyarsk diyarı, Çuvaşiya, Xakasiya, Penza, Yaroslavl, Vladimir vilayətləri - Rusiya Federasiyasının 45 rayonunda döyüş bölgələrindən çıxarılan Ukrayna vətəndaşları aşkar edilib. Moskva iddia edir ki, bu insanlar könüllü olaraq Rusiyanı özlərinə sığınacaq seçirlər. Onların qaçdıqları mərmilərin rus silahlarından atıldığı və seçimlərinin az olması kimi “əhəmiyyətsiz” detallara fikir vermədən: ya bu mərmilərin düşdüyü evin dağıntıları altında ölməli idilər, ya da…özlərinin və körpə uşaqlarının həyatını xilas etməli idilər.
“Onların tankı bizə atəş açdı”
Mariupol sakini Tatyana Starikovanın telefon nömrəsini yığıram (təhlükəsizlik məqsədilə adı dəyişdirilib). Mariupol sakinidir. İndi o, 75 yaşlı anası və 17 yaşlı oğlu ilə Rusiyadadır. Əslində, “Kiyevstar” mənə, eləcə də bu gün Rusiya mobil operatorlarının nömrələrini yığan bütün abunəçilərini məlumatlandırır. Ancaq "qardaş xalqın" təcavüzü haqqında xatırlatmalara ən az ehtiyacı olan məhz odur - Tatyanadır. Tatyana həyatının sonuna qədər yaşadığı dəhşəti çətin ki, unuda bilsin.
Onun səsi tamamilə sakit və təmkinlidir. Onun danışıq tərzi ilə danışdıqları arasındakı uyğunsuzluqdan ürək ağrımaya bilməz. Təxminən eyni hekayənin, ancaq təfərrüatlarda xırda fərqlə minlərlə soydaşımızın danışa biləcəyini anlayanda insan daha da dəhşətə gəlir.
“Biz Mariupolun Sol sahil rayonunda beşmərtəbəli binada yaşayırdıq. Və müharibə başlayanda elə bilirdik ki, hər şey qısa müddətədir: vuracaqlar, bombalayacaqlar, amma sonra rus qoşunları geri çəkiləcək və hər şey düzələcək", - deyə Tatyana xatırlayır: “Amma partlayışlar daha da çoxaldı və mərmilər daha tez-tez həyətlərə düşməyə başladı. Zirzəmidə bir gün keçirmədik. Nə bizim evdə, nə də qonşularda bir dənə də olsun zirzəmi yox idi. Birtəhər insanların orada qalması üçün sığınacaq tapmışdıq. Oğlum bir həftə çəlləkdə qıvrılıb qaldı”.
“İlk günlərdən demək olar ki, qaz, istilik, işıq yox oldu. Yeməyi hər tərəfdən uçan mərmilərdən və qəlpələrin altında küçədə bişirirdik. Tez, amma minaya basmamaq şərti ilə odun arxasınca qaçırsan, çəninə su tökürsən - və gülləyə tuş gəlməmək üçün dərhal sığınacağa oxşar yerə qayıdırsan. Sonra su qaynayanda yarmanı doldurmaq üçün tələsirsən. Bir neçə dəqiqə sonra əlində duz qaçırsan. Bir az güllə səsi səngiyəndə sıyıq götürməyə gedirsən", - deyə Tatyana söyləyir.
Su ehtiyatı qurtaranda gölməçələrdən qarı götürüb əridib, sonra içiblər.
Rus hərbçilərinin təəccübü: "Biz Mariupolda bu qədər insanın sağ olduğunu düşünməzdik"
Deyir ki, “Azov”un döyüşçüləri sığındıqları yerin yuxarısında yerləşibmiş: “Gərgin döyüş başladı və tankın mərmisi birbaşa bizim üzərimizə doğru gəldi. Mərmi düşdükdən sonra yanğın başladı. Biz və əvvəldən ərazidə olan yanğınsöndürənlərlə alovu söndürməyə çalışdıq. Amma tüstü o qədər güclü idi ki, boğulmaqdan qorxaraq, fikrimizdən daşındıq”.
Gecələmək üçün başqa yerlərinin olmadığını başa düşən Tatyana anası və oğlu ilə birlikdə dördü uşaq olan 24 nəfərlik qrupla sığınacaq axtarmağa başlayıb: “Bir vaxtlar “Privatbank”ın filialı olan bərbad binada gecələdik. Ancaq gecəni yata bilmədik. Ətrafda hər şey cingildəyir, divarlar xüsusi qüvvə ilə silkələnəndə analar uşaqlarını küncə atıb onların üstünə yıxılır və bir ağızdan Allahı çağırırdı. Dörd gün orada qaldıq və oradan çeçenlərin 10 saylı məktəbə necə daxil olduqlarını izlədik. Sonra onlar yaxınlıqdakı evlərdən insanları qovmağa başladılar. Çoxlu sayda Mariupol sakininin gizləndiyi “Stroitel” Mədəniyyət Sarayına rus hərbçilərinin necə girdiyini və insanları dəstə-dəstə çıxardıqlarını gördük. Sonra başqa bir ana və oğlu ilə birlikdə nəhayət təhlükəsiz ola biləcəyimiz istiqamətə getdik”.
Onlar uzun müddət partlamamış mərmilərin, cəsədlərin, dağıntıların, qırılan naqillərin və dağıdılmış binaların yanından keçib, özlərini “Donetsk Xalq respublikası” elan edən “dövlətin” nəzarət-buraxılış məntəqəsinə çatıblar. Orada daha bir gün açıq havada dayanmalı olublar. Cəhənnəmdən çıxmağa çalışanların sayı o qədər çox olub ki, onları Donetsk vilayətinin işğal olunmuş ərazisinə aparan iki kiçik avtobus fasiləsiz hərəkət etməyə məcbur qalıb.
“Gecələr bir-birimizi isitdik, qoyun sürüsü kimi bir-birimizə sarılaraq dayanırdıq. Keçid məntəqəsində dayanan rus hərbçiləri təəccübləndilər: "Biz Mariupolda bu qədər insanın sağ olduğunu düşünməzdik", - deyə rus hərbçilər təəccüblərini gizlətmirdilər. Martın 23-dən 24-nə keçən gecə təxliyə edildik. Əvvəlcə bizi Novoazovskayaya, oradan isə dörd gün sonra Snejnoyedəki filtrasiya düşərgəsinə apardılar”, – Tatyana nəql edir.
“Qorxulu, ağrılı və alçaldıcı idi”
Mariupolun Levoberejnı rayonunun digər sakinləri kimi Tatyana və ailəsinin də yalnız bir istiqaməti var idi - Donetsk vilayətinin işğal olunmuş hissəsi. Zaporojye və ya Ukraynanın digər şəhərləri istiqamətində yalnız Ukrayna Ordusunun əsas qalası və şiddətli döyüş meydanı olan “Azovstal” metallurgiya zavoduna bitişik ərazidən çıxmaq mümkün idi. Buna görə də Rusiya hakimiyyətinin şəhər sakinlərinin Rusiya ərazisinə “könüllü təxliyə”si ilə bağlı bəyanatları Kremlin eyhamlarının, manipulyasiyalarının, saxtakarlıqlarının və təhriflərinin sonsuz siyahısında növbəti həyasız yalandır.
“Humanitar hüquq normalarına görə, müharibə zamanı Mariupol sakinlərinin, ümumiyyətlə, Ukrayna vətəndaşlarının Rusiya ərazisinə çıxarılması təxliyə deyil. Bu deportasiyadır: Ukrayna ilə razılaşmadan, filtrasiya düşərgələrindən keçmək və Rusiyanın ucqar bölgələrində məskunlaşmaq təxliyə sayılmır. Əslində Mariupoldan Ukraynanın nəzarətində olan əraziyə, Zaporojye istiqamətində tam evakuasiya olmayıb - Rusiya bunun qarşısını aldı. Ukraynanın gündəlik cəhdlərinin əksinə olaraq, belə bir dəhliz və evakuasiya təmin etmək mümkün olmadı. Yeganə istisna, insanların “Azovstal” bomba sığınacaqlarından bu yaxınlarda təxliyyə edilməsidir”, - SCM-in kommunikasiya direktoru Rinat Axmetov və Müşahidə Şurasının üzvü Natalya Yemçenko deyir.
Martın əvvəlindən Təxliyə Fondunun qaynar xəttinə evakuasiyaya ehtiyacı olan insanlardan zənglər gəlməyə başlayıb. Birincilər Volnovaxa sakinləri və onların qohumları olub. Bir neçə gün sonra Mariupol əlavə edilib. Bir müddət sonra isə Donetsk, Starobeşevo və Bezymennıdakı filtrasiya düşərgələrindən Mariupol sakinlərinin zəngləri gəlməyə başladı. Martın sonunda onlara Rusiyadan gələn zənglər əlavə edildi. Voronej, Tambov, Perm, Vladivostok – buralara deportasiya edilənlər artıq gətirildi.
“Bəli, bəzi insanlar Rusiya Federasiyasına könüllü getdilər, lakin əksər hallarda insanların başqa seçimi yox idi”, - Natalia deyir. Bunu şəxsən ona və ölkəmizdən kənarda yaşayan Ukrayna vətəndaşları Fondun qaynar xəttinə və onların qohumlarına edilən çoxsaylı müraciətlər də təsdiqləyir.
Bunun Rusiya tərəfindən humanitar missiya olmadığını daha bir hal sübut edir ki, bu, qondarma “DXR” ərazisinə aparılan bütün ukraynalıların ruslar tərəfindən qurulan filtrasiya düşərgələrindən keçirilmələridir. Orada insanlar bir neçə gün ağır şəraitdə, antisanitar şəraitdə yaşamalı olur, bu müddət ərzində axtarışlara, saatlarla dindirməyə və digər yoxlamalara məruz qalır, sənədləri əlindən alınır. Ən çox ümumi “qaçqın” axınından ayrılan və ayrıca saxlanılan kişilərlə xüsusilə sərt davranırlar. Kişilər, məsələn, “Azov” alayına mənsub olduqlarını göstərən döymələr, tüfəngin qundağından qançırlar axtarmaq üçün soyunurlar və əllərində silahdan olan kalluslar yoxlanılır.
Təxliyə, əslində isə deportasiya edilənlərin barmaq izləri götürülür, profildə və bütöv sifətdə fotoşəkilləri çəkilir, xüsusi məlumat bazasına daxil edilir, telefonlar kompüterlərə qoşulur, bütün məzmunlar birləşdirilir, sonra fotoşəkillər, abonent nömrələri, messencerlərdə və çatlarda yazışmalar diqqətlə incələnir.
Yazımızın qəhrəmanı Tatyana Starikova da “süzgəcdən” yayınmayıb. Düzdür, bundan əvvəl o, Donetskə getməli idi. Ailənin Novoazovskdan gətirildiyi Snejnoyedə oğlunun böyrəkləri sıradan çıxmağa başlayıb, ayaqları şişib. Gəncin vəziyyəti getdikcə pisləşib. Tatyanaya deyiblər ki, onların yerləşdiyi yerdə müayinə etmək imkanı yoxdur, sadəcə bəzi dərmanlar var. Ananın övladının hələ də tibbi yardımla təmin olunması üçün hansı səylər göstərdiyini təxmin etmək olar.
“Mənim qəzəbimdən və etirazlarımdan sonra bizi Donetskdəki uşaq xəstəxanasına aparıb nevrologiya şöbəsinə yerləşdirdilər. Oleq tam bir ay orada müalicə olundu. Ancaq Allaha şükür, yaxşılaşdı", - deyir Tatyana.
Snejnoyeyə qayıtdıqdan bir gün sonra o və oğlu (Tatyananın anası xəstəxanada olarkən “süzgəcdən” keçə bilib) adamlarla dolu kiçik bir otağa aparılıb. Orada səhərdən axşama kimi növbələrini gözləyiblər: “Uşaqlı analar, bəziləri əlil arabasında, epileptik, zədəli oğlan, sıxılma, yaxınlıq, səs-küy… Tualetə getməmizə, su içməmizə icazə verilmirdi. Başımızın üzərində dayanan pulemyotlular az qala ayaqlarımıza atəş açacaqdılar. Orada yaşınızın neçə, fiziki vəziyyətinizin necə olduğunun əhəmiyyəti yoxdur - yerindəcə ölsəniz də, heç kim bununla maraqlanmayacaq”.
Evə birbaşa mərmi dəydikdən sonra sənədləri olan çanta yanğın zamanı yandığından Starikovların dindirilməsi zamanı onların şəxsiyyətinin müəyyənləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilib: “Mən olduğumu təsdiq edəcək üç nəfərin adını çəkməli oldum. Eyni zamanda, onların mənimlə qohumluq əlaqəsi olmamalı idi və mən onların hər birinin adını, atasının adını və soyadını, həmçinin doğum tarixini, yaşayış ünvanını və digər məlumatları dəqiq verməli idim. Başa düşürsiniz yəqin ki, bunu səhvsiz demək asan deyil, xüsusən də uzun müddət davam edən stresdən və yuxusuzluqdan sonra. Oğlumdan “Sağ sektor”un nə olduğunu bilib-bilmədiyini və bu barədə nə hiss etdiyini soruşdular”.
Tatyananın ən ağrılı xatirələri barmaq izinin götürülməsi anı ilə bağlıdır. “Əlim zədələndi və bu prosedurdan keçmək üçün onların əmrlərinə əməl edə bilmədim. Nə vaxtsa mənə elə gəldi ki, onlar onu mənim üçün qoparmağa hazırdırlar - qorxulu, ağrılı və alçaldıcı idi”, - Tatyana həmin dəhşətləri anladır.
Nəticədə, ailə üçün miqrasiya kartları açılıb və Rusiya sərhədindən Taqanroqa göndəriliblər. Və orada nəhəng bir idman kompleksində məskunlaşıblar.
“Bura əsl konslagerdir, yalnız müasir versiyada. Hər yerdə müşahidə kameraları var, hətta tualetdə belə kamera quraşdırılmış kimi görünür. Tikanlı məftillər, pulemyotçular… Mənə elə gəlirdi ki, insanların bu səslərdən necə çəkindiyini görmək onlara həzz verir və əylənmək üçün vaxtaşırı bilərəkdən kepenkləri sıxırlar. Hər yerdə zibil və çirk. Anam bir növ infeksiyaya yoluxdu. O, daim qusurdu", - deyə qadın xatırlayır.
Starikovlara deyiblər: əgər onların Rusiyada qohumları varsa və onlar üçün gəlməyə hazırdırlarsa, o zaman ailə dərhal buraxılacaq. Əgər onları götürəcək heç kim yoxdursa, onlar Rusiyanın ucqarlarına, qaçqınlar üçün müvəqqəti yerləşdirmə mərkəzlərindən birinə aparılacaqlar. Onların arxasınca gələn yox idi. Lakin Starikovlar Avropadan keçərək, mümkün qədər tez Ukraynaya getmək üçün qəti qərara gəliblər.
Həyat yolları
Rusiyanın deportasiya olunmuş ukraynalıları saxlamağa heç bir hüquqi əsası yoxdur. Ayrılmaq üçün şəxsə təcavüzkar ölkənin ərazisini tərk etmək üçün möhkəm niyyət və biletlər üçün pul lazımdır (ancaq yalnız nağd rubl, dollar və ya avro, çünki burada nə qrivna, nə də Ukrayna banklarının kartları kömək etməyəcək). Amma bu, nəzəri cəhətdən belədir. Praktikada hər şey daha mürəkkəbdir, çünki bir çox nüans var.
“Təcavüzkar ölkənin ərazisini tərk etmək üçün hara və necə hərəkət etməyi başa düşmək, yolun logistikasını qurmaq lazımdır. Bir adamın əlində pasport varsa, təyyarə bileti alıb, məsələn, İstanbula uçur. Və oradan da Avropaya. Məlum olduğu kimi, Rusiya ilə birbaşa hava əlaqəsi yoxdur. Əgər beynəlxalq pasport yoxdursa, lakin daxili Ukrayna pasportu varsa, o zaman ən sadə və ən populyar marşrut belədir: Adler qatarı ilə Rostovdan Sankt-Peterburqa, Sankt-Peterburqdan avtobusla İvanqoroda, sonra - İvanqoroddan piyada Narvaya. Bura Estoniya ərazisidir. Yaxşı ki, Narvada artıq könüllülər var, konsullar işləyir, Ukrayna kartlarını və qrivnalarını qəbul edirlər. Sərhədin düz yaxınlığında qalıb nəfəs ala biləcəyiniz bir otel var. Və son təyinat barədə qərar verməlidirlər - Avropa ölkələrindən birində qalmaq və ya Ukraynaya qayıtmaq”, - Təxliyə Fondunun nümayəndəsi Natalia Yemçenko izah edir.
Ekspertin sözlərinə görə, pasportu olmayanlar üçün ikinci yol Moskvadan keçir: “Oradan Latviya sərhədindən birbaşa avtobus xidməti var, həmçinin Belarusaq. Bundan əlavə, Vladiqafqaza çatan insanlar Gürcüstana və ya Qazaxıstana gedə bilərlər. Amma Qazaxıstanla bağlı problem ondan ibarətdir ki, oradan Avropaya getmək çox əlverişsizdir”.
Natalya onunla birbaşa əlaqə saxlayan çoxsaylı dostlarına, tanışlarına və onların tanışlarına kömək etdiyi müddətdə tərtib etdiyi "işləyən" marşrutların siyahısını deyir: “Birincisi, məsələləri həll etmək üçün mən Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyində və evakuasiya və deportasiya mövzusuna cavabdeh olan Baş nazirin müavini İrina Vereşçukun ofisində dostlarım və həmkarlarımla danışdım. Rusiyaya deportasiya edilən və oradan çıxmağın yollarını axtaran, daha çox Ukraynaya gedənlərin sayı getdikcə daha çox olur. Mən və komandamın neçə nəfərin Rusiya Federasiyasından çıxmasına kömək edə bildiyimizi dəqiq deyə bilmərəm. Düşünürəm ki, 500-ə yaxın vətəndaşımız oldu. Bizim yardımımız Rusiya Federasiyasına deportasiya edilmiş ukraynalılara onların hüquqi statusunun nə olduğunu, kiminlə əlaqə saxlamalı (kimlə əlaqə saxlamamalı), nədən qorxmalı (nədən yox) və ən əsası, onların birinə hansı marşrutla gedə biləcəklərini izah etməkdən ibarət idi”.
Onun sözlərinə görə, özlərini Taqanroqda və ya Rostovda tapan və hansısa yolla mobil rabitə əldə edən insanlar üçün əsas odur ki, Ukraynaya qayıtmaq və ya Avropa ölkələrinə səyahət etmək üçün növbəti addımlarını kimdən soruşacaqlarını bilsinlər.
Səyahət məhdudiyyətləri
Rusiyaya deportasiya edilən Ukrayna vətəndaşlarının problemi mürəkkəb, irimiqyaslı və çoxşaxəlidir. Ukrayna hakimiyyəti çoxsaylı bəyanatlar, şərhlər, müraciətlər edir, amma məhəl qoyulmur. Bununla belə, problem içində olan insanların artıq real, maddi və təsirli köməyə ehtiyacı var. Xüsusən də boğucu “qardaş qucağı”ndan xilas olmaq istəyənlər üçün. Bu insanlar təkcə rus könüllülərinə və yaşamaq uğrunda mübarizədə kifayət qədər tükənmiş öz qüvvələrinə deyil, həm də öz dövlətlərinə arxalana bilərlərmi?
Ukrayna Ali Radasının insan hüquqları üzrə müvəkkili Lyudmila Denisova bununla bağlı suallarımızı cavablandırarkən qeyd edib ki, başqa dövlətin ərazisinə getmək üçün pasportu olmayan Ukrayna vətəndaşlarına geri qayıtma şəhadətnaməsi lazımdır. Onu Ukrayna konsulluqlarından əldə edə bilərlər. Ölkəmizin Rusiya ilə diplomatik əlaqələri olmadığından, hazırda Ukrayna hakimiyyəti tərəfdaş ölkələrlə Rusiya Federasiyası ərazisindəki konsulluqlarından belə arayışların alınması imkanları ilə bağlı danışıqlar aparır. Bundan əlavə, Ukrayna Ombudsman Aparatı vətəndaşlarımızın öz vətənlərinə getməsi mexanizminin yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib. Bu qrupa Ukrayna ilə həmsərhəd Avropa ölkələrinin ombudsmanlarının, həmçinin Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin və BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının nümayəndələrinin daxil olacağı gözlənilir.
“Bu problemin həllinə lazımi mandata malik olan Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi cəlb oluna bilər. Amma hələ ki, bildiyimə görə, BQXK deportasiya olunmuş ukraynalıların vətənlərinə qayıtması ilə məşğul deyil. Ona görə də bütün ümid Ukrayna hökumətinə və Prezident Volodimir Zelenskiyədir. Bilirəm ki, hazırda xüsusi qrup (Xarici İşlər Nazirliyi, Rəqəmsal İnkişaf Nazirliyi, Ədliyyə Nazirliyi) məsələnin həlli üzərində işləyir. Əminəm ki, çox tezliklə, bəlkə də may ayında həll tapılacaq. Bu qərar nə olacaq, hələ bilmirəm. Yaxud Ukrayna vətəndaşları üçün Rusiya Federasiyasında konsulluq xidmətlərinin göstərilməsi haqqında bir və ya iki dost dövlətlə müqavilənin bağlanması ola bilər”, - Natalya Yemçenko şərh edir.
Rusiyaya zorla aparılan Ukrayna vətəndaşlarının sayı məlum deyil. Ukrayna Prezidenti öz müraciətlərində yarım milyona yaxın şəxsin deportasiya olunduğunu deyib. Ukrayna Ombudsmanı Lyudmila Denisova Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirliyinin məlumatlarına istinad edərək, iki yüz mindən çoxu uşaq olmaqla, bir milyon yüz minə yaxın insan olduğunu bildirib. Yad ölkədə soydaşlarımıza himayədarlıq etməyi üzərinə götürən rus könüllülərinin isə başqa məlumatları da var.
Vətəndaş Yardımı Komitəsi (qaçqınlara və məcburi köçkünlərə yardım edən Rusiya ictimai xeyriyyə təşkilatı) ilə əməkdaşlıq edən moskvalı hüquq müdafiəçisi Yelena Rusakova “Zn.ua”ya müsahibəsində bildirib ki, həmkarlarının fikrincə, 100 min nəfərdən artıq ola bilməz.
Deportasiya edilənlərin nə qədərinin Rusiyanı mümkün qədər tez tərk etmək istəməsi barədə suala Yelena belə cavab verib: “İnsanlar çox fərqlidir. Rusiyaya köçməyi məmnuniyyətlə qəbul edənlərlə məşğul olmalı idim. Onlar bir qayda olaraq, Donbassın işğal olunmuş hissəsindəndirlər və rus təbliğat klişeləri ilə danışırlar. Amma elə qaçqın kateqoriyası var ki, seçim imkanı olsaydı, heç vaxt Rusiyaya gəlməzdi. Onlar dərhal Avropaya getmək və ya öz vətənlərinə qayıtmaq istəklərini bəyan edirlər. Ancaq sadə fiziki sağ qalmağı hədəfləyənlərin sayı da çoxdur. Onlar hesab edirlər ki, hələlik burada - başa düşülən həyat tərzi olan rusdilli mühitdə qalmaq daha yaxşıdır. Bu, onlar üçün daha asandır”.
Rusakova bunu onunla izah edir ki, bu insanların yaşadıqları həddindən artıq stressdən sonra onların praktiki olaraq heç bir daxili resursları qalmayıb: “Ona görə də onlar enerjiyə qənaət rejimi seçməyə və həyata keçirmək daha asan görünən variantları tapmağa çalışırlar - məskunlaşmaq, mənzil tapmaq və yaxınlıqda işləmək, birtəhər yaşamaq: “Çox güman ki, onlar sağalmağa, nəfəslərini dərməyə və sakitləşməyə nail olan kimi getmək istəyəcəklər. Amma hələlik qalmaq istəyirlər. Belə insanlara kömək etmək, getməyə hazırlaşanlara kömək etməkdən daha çətin olacaq. Çünki deportasiya olunanların əsasən məskunlaşdığı iqtisadi cəhətdən əlverişsiz rayonlarda əmək qabiliyyətli vətəndaşların iş tapması, yaşlıların isə sosial müdafiəsi çox çətin olacaq. Bu məni indi çox narahat edir. Artıq bir neçə nəfər, məsələn, Nijni Novqorod vilayətinə və ya Volqa bölgəsinə - iqtisadi cəhətdən daha inkişaf etmiş və əmək bazarı daha əlverişli olan yerlərə köçməkdə kömək etmək xahişi ilə bizə müraciət edib. Bunu etmək mümkün olacaqmı? Hələ bilmirəm”.
“Ukraynalıların yerləşdiyi müvəqqəti yerləşdirmə mərkəzlərini çətin ki, açıq müəssisələr adlandırmaq olar. Formal olaraq hüquqi nöqteyi-nəzərdən onlarda Ukraynanın köçkün vətəndaşları azaddır. Onlar həbs edilmir, həbsdə deyillər və ölkə daxilində sərbəst hərəkət etmək hüququna malikdirlər. Məskunlaşma və ya hətta başqa bir bölgəyə səyahət imkanları var. Başqa bir məsələ isə odur ki, onların pulu yoxdur, əlaqələrini itirib, informasiya əldə edə bilmirlər”, - hüquq müdafiəçisi deyir.
“Və burada çox şey yerli könüllülərin bu insanlar haqqında nə qədər tez xəbər tutmasından və bilsələr, düşərgəyə gedib məcburi köçkünlərin nəyə ehtiyacı olduğunu soruşa biləcəklərindən asılıdır. Əlbəttə ki, ilk növbədə insanların ən təcili ehtiyacları - əşyalar, yeməklər, dərmanlar, tibbi xidmətlər barədə soruşmağa vaxtımız var. Elə olur ki, bu və ya digər statusu əldə etmək və onun insana nə verdiyi barədə xatirələr yaymaq olar. Və kiminsə insanların Avropaya getməsinə kömək etməsi ilə bağlı məlumat sakit və uzun izahat tələb edir. Belə bir fürsət dərhal yaranmır”, - Yelena Rusakova əlavə edir. TAC üzvlərinin əksəriyyəti üçün bu, çox riskli və enerji sərf edən fəaliyyətdir. Bu fəaliyyətlə əsasən gənc, daha sağlam və enerjili insanlar məşğul olur.
Ukrayna hakimiyyətinin nümayəndələri müharibənin aktiv fazasından sonra soydaşlarımızın geri qaytarılması üçün fəaliyyətə başlayacaqlarına söz verirlər. "Müharibədən sonra vətəndaşlarımızı geri qaytarmaq üçün müharibə olacaq", - Ukrayna Prezident Aparatı rəhbərinin müşaviri Mixail Podolyak deyib. Bu, optimizmi artırır. Amma bu gün vətəndaşlarımızın düşdüyü, düşmən ərazisini tərk edə bilməyən, öz iradəsi olmadan düşdüyü acınacaqlı vəziyyəti çətin ki, hansısa yolla düzəldə bilsin. İnsanı təəccübləndirmək olar: müharibə ərəfəsində hadisələrin belə gedişini proqnozlaşdırmaq və ukraynalıları ölkədən kənarda qorumaq üçün tədbirlər görmək mümkün deyildi? Nə üçün Starikov ailəsinin və minlərlə digər ukraynalının düşdüyü vəziyyətə oxşar vəziyyətlərdə hərəkətlərin alqoritmi düşünülmədi və həyata keçirilmədi?
Bu arada tarix belə problemlərin həlli üçün presedentlər bilir. 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan müharibəsi başlayandan sonra rəsmi Tbilisi də hazırkı müharibənin elə ilk günlərində Kiyev kimi işğalçı ölkə ilə diplomatik münasibətləri kəsmək qərarına gəldi. Daha sonra Gürcüstanın Moskvada bağlanmış səfirliyinin binasının üstündə “İsveçrə səfirliyində Gürcüstanın maraqları bölməsi” lövhəsi asdılar. Gürcü konsulları düşmən dövlətin ərazisində olan və doğma ölkələrinin köməyinə ehtiyacı olan vətəndaşlarına yardım edərək, işlərini davam etdirdilər. Müharibə edən ölkələr arasında diplomatik münasibətlərin kəsilməsi onların düşmən ərazisində qalan vətəndaşlarına konsulluq dəstəyinin göstərilməsinə mane olmadığına dair başqa misallar da var. Konsulluq idarələrinin işinin davam etdirilməsinin hüquqi sxemi Şimali Afrika ölkələri Mərakeş və Əlcəzair arasında keçən əsrin sonlarında alovlanan müharibə zamanı tapılıb.
İndi Tatyana Starikova anası və oğlu ilə birlikdə onları Moskvaya aparan uzaq qohumlarının yanında yaşayır. İndi də iki həftədir ki, daxili işlər idarələrinin, miqrasiya xidmətinin astanasını döyəcləyərək, heç olmasa sənəd almağa çalışırlar. Tatyana Rusiyada qalmaq haqqında belə düşünmür. Amma onun hələ oğlu və anası ilə oradan çıxmaq perspektivi yoxdur. İnanmaq istərdim ki, ailə öz taleyi ilə barışmazdan və deportasiya olunmuş ukraynalılar üçün müvəqqəti yerləşdirmə mərkəzlərindən birinə - Saxalində harasa gedənə qədər peyda olacaqlar.
(Tərcümə AYNA-ya məxsusdur)
Müəllif: Turan Abdulla