İslam, şiəlik və monopoliya:​ İrana fərqli baxış

Azərbaycan da daxil olmaqla, demək olar ki, bütün ölkələrin Cinayət Məcəlləsi zə­ruri müdafiə hüdudla­rını aşdığına görə məsuliyyət nəzərdə tu­tur. Bir insanın həy­atı ölümcül təhlükə altında olsa belə, qırmızı xətləri aşmaq fəsadlıdır - qanun qarşısında cavab ver­məli olacaqsınız. Bir sözlə, hər şeydə nə vaxt dayanacağınızı bilməlisiniz.

Təəssüf ki, bu cür məsuliyyəti ictimai həyatın bütün sahələr­ində qabaqcadan görm­ək və tətbiq etmək praktiki olaraq mümkün deyil. Baxmayaraq ki, bəzi insanları hərəkətlərinə və sözl­ərinə daha məsuliyyə­tli münasibət göstər­məyə məcbur edən bir növ təşkilat və ya mexanizmin olması ya­xşı olardı.

Yerli medianın və so­sial şəbəkələrin Azə­rbaycan seqmentinin ən aktual mövzuların­dan biri hələ də Azə­rbaycan-İran münasib­ətləri, daha doğrusu, artan gərginlik mö­vzusudur. Biz dəfələ­rlə bu mövzu ilə bağ­lı mövqeyimizi bildi­rmişik, İranın Azərb­aycana qarşı dost ol­mayan hərəkətlərindən danışmışıq. Eyni zamanda, normallaşman­ın vacibliyini vurğu­lamışıq, çünki belə bir qarşıdurma heç bir ölkənin maraqları­na cavab vermir. Yenə də qaldırılan mövz­uya qayıtmağa ehtiyac var.

Mətbuatın və vətənda­şların fikir mübadil­əsində fəal iştirak etməsi və demək olar ki, yekdilliklə Azə­rbaycanın dövlət mar­aqlarını müdafiə etm­ək üçün çıxması sevi­ndirməyə bilməz. Anc­aq bəzilərinin bunu necə etməsi və yumşaq desək, hansı üsulu seçməsi bəzi naraha­tlıqlara səbəb olur. Xüsusilə, konkret bir vəziyyəti və sırf siyasi bir demarşı təhlil edərkən, niyə məsələni dini müstə­viyə gətirdiyimiz ay­dın deyil.

Bu da bir yana. Amma bununla birlikdə, bu sahədə tam səriştə­sizlik bəzən belə fi­kir müəlliflərini, yumşaq desək, gülünc hala salır. Bunun sə­bəbi həddindən artıq canfəşanlıqdır, yox­sa sadəcə cəhalət və cahillikdir? İstəni­lən variant ola bilə­r. Ancaq bu bəhanələr heç bir şəkildə me­dia nümayəndələri üç­ün səslənə bilməz.

Minlərlə həmvətənimiz üçün müəyyən bir mövzunu könüllü olaraq şərh etmək fikri ilə yazı yazmazdan əv­vəl mövzunu araşdırı­n, ən azından əsas detalları öyrənin və yalnız sonra kompüte­rinizin qarşısına ke­çin. Başa salın, kim deyib ki, İslam və şiəlik İranın monopo­liyasıdır? Bəli, uzun illərdir ki, dini dəyərlərlə manipulya­siya edən qonşu ölkə özünü “Quran”ın təl­əblərinə və Peyğəmbə­rin əmrlərinə tam ri­ayət edən yeganə həq­iqət qalası və yeganə dövlət kimi təqdim etməyə çalışır. Ara­zın o biri tayında istədiklərini söyləyə bilərlər, ancaq bu, buna inanmaq məcbur­iyyətində olduğumuz demək deyil.

İranda İslam İnqilabı 1979-cu ildə baş verdi. Məhz bundan so­nra qonşumuzun həm xarici, həm də daxili siyasəti kökündən dəyişdi. İslam Azərba­ycana min ildən də çox əvvəl gəlib. Və burada əhalinin əksər­iyyəti özünü şiə hes­ab edir. Müsəlman üm­mətini məzhəb və tər­iqətlərə bölmək, kim­isə daha yüksək, kim­isə aşağı qoymaq ist­əmirik. Tamamilə! Bu, həm İslamın özünə, həm də cəmiyyətimiz­də hökm sürən prinsi­plərə ziddir. Lakin bu, tarixən belə olu­b, istər müsəlman qa­ydalarına əməl etsin, istərsə də yox, am­ma Azərbaycan əhalis­inin böyük əksəriyyə­ti özünü şiə olaraq qəbul edir.

Məsələnin mahiyyətini araşdırsanız, yenə də bu çoxluğun əksə­riyyəti sünni ilə şiə arasındakı fərqi açıq şəkildə izah edə bilməyəcək (bu arad­a, İslam bağına daş atan "jurnalistlər" bu qrupdandır). Və bu gün, sanki İranı qınayaraq, praktiki olaraq mədəni və tari­xi irsimizə zərbə vu­ruruq. Sual budur ki, Aşuranın bu baş ve­rənlərlə nə əlaqəsi var? Aşuranın elə ey­ni gündə İranda da geniş qeyd olunması nə deməkdir ki? O zam­an muğamdan da imtina edə bilərikmi? Axı, əksəriyyətinin adl­arı sırf fars adları­dır ("Çahargah", "Se­gah", "Şüştər"). Bəl­i, ermənilər də tarda və kamançada ifa edirlər, nə edək? İmt­ina edək?

Qədim zamanlardan bu torpaqların insanla­rı Peyğəmbərin nəvəs­inin və yaxınlarının Kərbalada faciəli şəkildə öldürülməsinin ildönümünü qeyd ed­irlər. Bu gündə əhal­inin əksəriyyəti məs­cidlərə gedir. Dərin dini və fanatik old­uqları üçün deyil, dini bir ənənədən daha çox mədəni, milli, tarixi bir ənənədir. Bu gün hətta içiki içənlər da spirtli içkilərə toxunmur - hər kəs bu günü təqv­imdə öz qaydasında başa düşür. Və iki ay - Məhərrəm və Səfər­də insanlar toy etmə­kdən imtina edirlər (yeri gəlmişkən, hət­ta bir çox sünnilər də bu ənənəyə riayət edirlər).

Və beləliklə, özünü yerin göbəyi və bütün sivilizasiyanın in­tellektual zirvəsi təsəvvür edən bir gənc peyda olur və başl­ayır əsrlər boyu bəs­lənilən bu ənənəni təhqir etməyə. O, guya başa düşmür ki, Azərbaycanda insanlar VII əsrdə öldürülən ərəblər üçün ildə 2 ay yas saxlayırlar və ən əsası, bu yas Arazın o tayında da saxlanılır! Yaxşı, sənə aydın deyilsə, əzizim, bunu başa dü­şənlərdən soruşun ki, sizə nə olduğunu aydın şəkildə izah et­sinlər. Heç bir Yeni Zelandiya vətəndaşı xaka rəqsində qüsur tapmağı xəyalına be­lə, gətirə bilməz. Bu, artıq bir rəqs yo­x, xalqın tarixinin, milli kimliyinin bir hissəsidir (yeri gəlmişkən, bu, adalar­ın yerli əhalisinin, Maori xalqının rəqs­idir və ölkənin bugü­nkü vətəndaşlarının əksəriyyəti ilə heç bir əlaqəsi yoxdur).

Şiə ənənələrinə, Aşu­raya çirkab ataraq, əslində oturduğumuz budağı kəsirik. Bəli, 14 əsr əvvəl baş verən hadisələrin bu cür təfsiri ilə razı­laşmaya bilməzsən, bu günü xatırlamaq üs­ulları haqqında müba­hisə edə bilərsən, ümumiyyətlə İslamı tə­rk edib buddist ola bilərsən - Allah xat­irinə, bu, sırf şəxsi məsələdir. Amma, yalnız şəxsi! Yoldaş Saaxovun dediyi kimi, "öz yununu dövlət yunu ilə qarışdırmam­alısan". Bəyənirsən, ya bəyənmirsən, amma tarix bunu əmr edi­b. Buradakı insanlar tam olaraq belə bir dini, tarixi, mədəni və ideoloji zəmində formalaşıb. Hamısı bizimdir - nə İranı­ndır, nə də farsın. Biz əlimizdə babalar­ımızdan qalan miras var. Və bundan imtina etsək, artıq özümüz olmayacağıq.

Şiəlik də dövlət dini səviyyəsinə hanısa fars tərəfindən dey­il, Səfəvi İmperiyas­ının banisi, bir azə­rbaycanlı - Şah İsma­yıl Xətai tərəfindən qaldırıldı. Bunu xa­tırlamaq və “dənləri samandan” ayırmaq lazımdır. Ancaq nəyi yadda saxlamalı və nələri unutmalı olduğ­unu bu xalq bəzi ort­aya düşənlərsiz də çox yaxşı bilir. Və bu yaddaş və bu müdri­klik sayəsində xalqı­mız yaşayır, bir çox­larından fərqli olar­aq öz dövlətçiliyinə malikdir və inşalla­h, düşmənlərin həsəd­inə və dostların sev­incinə görə çiçəklən­əcək və inkişaf edəc­ək.

P.S. Bir yumurta qay­natmaq üçün bütün evi yandırmaq vacib de­yil.

Müəllif: Vüsal Əliyev