Möhkəmlənən dollar valyuta kurslarının liberallaşmasını tələb edir
Amerika dollarının mövqeyinin möhkəmləndirilməsini əsas götürərək, Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov valyuta bazarının mərhələli şəkildə liberallaşdırılması təklifi ilə çıxış etdi. O, dolların əsas dünya valyutalarına qarşı möhkəmlənməyə davam etdiyini dedi.
“Təkcə bu ay dünya ehtiyat valyutası avroya nisbətən təxminən 4% bahalaşdı və birjalar avro da daxil olmaqla, səbətdəki əksər valyutalara nisbətən son bir ayda ən yüksək dollar artımı ilə bağlandı. Dolların bahalanması ABŞ iqtisadiyyatı üçün müsbət xəbərlər və proqnozlarla, eyni zamanda texnoloji şirkətlərin səhmlərinin dəyərinin artması ilə əlaqələndirilir”, - deyə mütəxəssis bildirdi.
Deputatın sözlərinə görə, ABŞ-da 335 milyon peyvənd dozası artıq istifadə edilib və əhalinin yarısından çoxunun vaksin olunması da dolların dəyərinə təsir edir: “Dolların möhkəmlənməsi bir sıra strateji malların bazarına təsir etdi. Son bir ayda dünya bazarlarında qızılın qiyməti 2.8% düşdü. Dolların möhkəmlənməsi region bazarlarında ciddi dəyişkənliyə səbəb olmasa da, son bir ayda Rusiya rublu dollar qarşısında 3% dəyər itirdi. Eyni zamanda, Azərbaycanda “üzən məzənnə”yə yarımçıq keçid səbəbindən manatın məzənnəsi yenə də Mərkəzi Bankın mövqeyindən birbaşa asılıdır”.
“Eyni zamanda, ölkəmizin əsas ixrac mənbəyi olan neftin dünya qiymətləri bizim üçün məqbul səviyyədə qalır. Bu gün “Brent” markalı neftin bir bareli 76 dollara satılır və bu ilin büdcəsində bir barrel üçün 40 dollar olaraq təyin olunub. Buna baxmayaraq, Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) gələcəklə bağlı sığortalamaq üçün yerli valyuta bazarını tədricən liverallaşdırmalıdır”, - deyə Bayramov vurğuladı.
Həqiqətən də vəziyyət birmənalı deyil. Yüksək neft qiymətlərinə baxmayaraq, yeni bir pandemiya və kilidləmə dalğası artıq üfüqdə görünür. OPEC+ üzvləri arasında dünya bazarlarında neftin maya dəyərinin mənfiyə düşdüyü keçən ilin yazında vəziyyəti xatırladan fikir ayrılıqları da gərginliyi daha da artırır. Etiraf etmək lazımdır ki, yerli valyuta bazarının liberallaşdırılması mövzusu, ənənəmizə görə, neftin hər düşməsinin başlaması ilə canlanır, lakin neft bazarı daha da sabitləşdikcə bu, yenidən düşənə qədər təhlükəsiz bir şəkildə unudulur.
Eyni vəziyyət unudulmaz bir devalvasiya ilə sona çatan neft indekslərinin düşməsinin ardından yaşanırdı. 2015-ci ildə AMB bunu “üzən məzənnə” və hətta “valyutamızın kotirovkalarının bazar formalaşmasına keçidi” adlandırdı. Lakin sonradan milli valyutanın yalnız 2020-ci ildə “üzəcəyi” məlum oldu və keçən il Mərkəzi Bankın rəhbəri Elman Rüstəmov əvvəlki açıqlamaları təkzib edərək, “üzən məzənnə” rejiminə keçidin mümkünsüz olduğunu düşündüyünü söylədi.
“Strateji yol xəritəsinə görə, “üzən məzənnə” rejiminə tam keçid 2020-ci il üçün planlaşdırılırdı, ancaq bunun tamamilə real olmadığını düşünürəm. Bu gün faktiki sabit məzənnə aşağı inflyasiya səviyyəsini saxlamağımıza imkan verir. Buna görə də hələlik sabit bir kurs davam etdirmək məcburiyyətindəyik”, - deyə AMB sədri açıqladı.
Analitiklərin fikrincə, bu gün pandemiya fonunda manatın devalvasiyası arzuolunmaz sosial-iqtisadi nəticələrə gətirib çıxara bilər və “üzən məzənnə”yə keçid keçmiş illərdə başlamalı idi. Ancaq bu edilmədi və bu gün bəzi mənbələrə görə, Mərkəzi Bank manat məzənnəsini qorumaq üçün sərt valyuta məhdudiyyətlərinə müraciət etməli olur.
Bu arada, keçən illər ərzində mütəxəssislər dəfələrlə respublikada sərbəst formalaşan məzənnənin olmadığını qeyd edirdilər. Və bir neçə il əvvəl AMB rəhbəri sözdə manatın sərbəst “üzməsinə” icazə versə də, tənzimləyici yerli valyutanın dollara nisbətini ciddi şəkildə tənzimləməyə davam edir.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin fikrincə, “üzən məzənnə” öz-özünə yarana bilməz, çünki bunun üçün institusional dəyişikliklər lazımdır: ““Üzən məzənnə” üçün xaricdə valyuta qazanaraq daxili bazarda satan fiziki və hüquqi şəxslərdən ibarət müstəqil oyunçuların on və yüz milyonlarla pulları tələb edilir. Bütün bunlar tədarükün yalnız Dövlət Neft Fondundan, tələbin isə kommersiya banklarından gəldiyi Azərbaycanda hələlik yoxdur