Yaponiyanın hərbi qüdrətini artırmaq planlarına kadr çatışmazlığı əngəli: məcburiyyətdən atılan addımlar

Ötən il dekabrın ortalarında Yaponiya tarixində ilk dəfə bir qadın admiral hərbi rütbəsi aldı. 57 yaşlı Natsue Kondo həm də ölkənin Hərbi Dəniz Qüvvələrinin özünümüdafiə qüvvələrinin beş regional bölməsindən birinə rəhbərlik edib. Bölgədə artan gərginlik fonunda hakimiyyət orqanları qadınları xidmətə cəlb etmək üçün hər cür cəhd edir, lakin kadr çatışmazlığına və sabit maaşlı vakant yerlərə baxmayaraq, Yaponiya ordusunda qadınların sayı hələ də kifayət qədər azdır: bu göstərici ilə Yaponiya təxminən ən yaxın müttəfiqi olan ABŞ-ın yarısı qədərdir. Yapon qadınları xidmətdə hansı problemlərlə üzləşirlər və hökumət onları necə həll etməyə çalışır? Suallara “Lenta.ru” cavab tapmağa çalışıb. AYNA sözügedən araşdırmanı istinadla təqdime dir:

Xarici təhlükə

Yaponiyanın müharibədən sonrakı Konstitusiyası onun öz ordusuna malik olmasını qadağan edir. Əvəzində sərhəd mühafizəsi 1954-cü ildə yaradılıb və ordunun üç qolundan ibarət olan Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri tərəfindən həyata keçirilir: quru, hava və dəniz. Konstitusiyanın pasifist müddəalarına baxmayaraq, Yaponiya son illərdə hərbi imkanlarını sürətlə artırır.

2024-cü ildə təxminən 300 min nəfər olan Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri dünyanın ən güclü orduları sıralamasında Türkiyə, İtaliya və Fransanı qabaqlayaraq, “Global Firepower” reytinqində yeddinci yerə yüksəldi.

Bununla belə, ölkə hökuməti bununla da dayanmağı planlaşdırmır, o cümlədən, Yaponiyanın Senkaku adalarının statusu ilə bağlı uzunmüddətli ərazi mübahisəsinə görə Çindən gələn təhlükənin artdığından narahatdır. Yaponiya Şimali Koreyanın nüvə və raket arsenalının sürətlə inkişafından da narahatdır. Noyabrda Yaponiyanın Okinava arxipelaqı üzərində hərbi peyk daşıyan Şimali Koreyaya məxsus raket daşıyıcısının keçməsi səbəbindən raket xəbərdarlığı elan edilmişdi.

Hərbi gücün artması

Təcavüzkar beynəlxalq vəziyyət fonunda Yaponiya hakimiyyəti ötən il dekabrın sonunda 2024-cü maliyyə ili üçün müdafiə büdcəsini rekord həddə - 16 faiz artıraraq 7,95 trilyon yenaya (təxminən 52,9 milyard dollar) çatdırdı. Onlardan 70 milyarda yaxınının Böyük Britaniya və İtaliya ilə birlikdə yeni nəsil qırıcıların hazırlanmasına ayrılması planlaşdırılıb. Bundan əlavə, hakimiyyət Tayvan yaxınlığında yerləşən ölkənin cənub bölgələrində yeni hərbi bölmələr və dəstələr yaradır.

2027-ci ilə qədər hökumət hərbi xərcləri ÜDM-in 2 faizinə çatdırmağı və bununla da göstəricidə NATO ölkələri ilə eyni sırada dayanmağı.

Daxili böhran

Lakin Yaponiyanın sürətlə azalan əhalisi ölkənin müdafiə qabiliyyəti üçün daha böyük təhlükə yaradır. Proqnozlara görə, hazırkı doğum əmsalı davam edərsə, 2065-ci ilə qədər əhali sayı 124 milyondan 88 milyonadək azalacaq. 2100-cü ilə isə bu rəqəm 63 milyon ola bilər.

Nəinki iqtisadiyyat və milli təhlükəsizlik, həm də hökumətin Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələrini dünyanın aparıcı ordularından birinə çevirmək üzrə iddialı planları da hücuma məruz qalır: hətta cari tapşırıqları yerinə yetirmək üçün kifayət qədər əsgər və zabit yoxdur. “The Diplomat” yazır ki, yeni hərbi bölmələr üçün hərbçi işə götürmək çətindir. 2022-ci ildə Yaponiyanın quru, hava və dəniz bölmələrində çatışmazlıq təşkil edib.

Problemlərin aradan qaldırılması

Əgər hakimiyyət hərbçi çatışmazlığı problemini əcnəbi mütəxəssisləri cəlb etməklə həll etməyə çalışırsa, o zaman Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri ilə bağlı vəziyyət daha mürəkkəbdir: çünki hərbi xidmətə yalnız ölkə vətəndaşları cəlb oluna bilər. Buna görə də, 2018-ci ildə hakimiyyət hərbi xidmətə qəbul üçün yaş həddinin maksimumunu 26-dan 32-yə qaldırıb və gənclər arasında ordunun imicini qaldıran təbliğat vasitələrinə əl atır.

Bununla belə, vəziyyət fəlakətli olaraq qalır: on il ərzində hərbi xidmətə getmək istəyənlərin sayı 30 faiz azalıb və 2014-cü ildən bəri Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələrinə işə qəbul üzrə kvota heç vaxt yerinə yetirilməyib.

Ölkənin hakimiyyət orqanları əhalisi az olan, lakin əhəmiyyətli müdafiə ehtiyacı olan bir çox başqa ölkələrlə eyni yolu tutmağa qərar verib və qadınları fəal şəkildə hərbi xidmətə cəlb etməyə başlayıb. 1954-cü ildə Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri ilk dəfə yaradılanda qadınlar yalnız tibb bacısı kimi işə orduya işə götürülürdülər. 1977-ci ildə qadınlar ilk dəfə olaraq Dəniz Qüvvələrinə cəlb olunmağa başladılar və 1990-cı illərin əvvəllərindən döyüş tapşırıqlarında iştirak edənlər istisna olmaqla, qadınlar əksər vəzifələrə cəlb edildilər.

Qadınlar yalnız 1992-ci ildə Yaponiya Milli Müdafiə Akademiyasına qəbul olunmağa başladılar və bu, nəhayət onlara yüksək rütbəli zabit rütbələrinə yüksəlmək imkanı verdi.

“Orijinal ideya qadınların Yapon Özünümüdafiə Qüvvələrini daha az döyüşkən göstərməsi idi. Yapon cəmiyyətində onun qəbul edilməsini təşviq etmək üçün ordunun imicini yumşaltmaq və demilitarizasiya etmək lazım idi”, - deyə sosioloq, yapon hərbçi qadınlarının rolu haqqında kitabların müəllifi Fumika Sato yazır.

Döyüş missiyaları

Kadr çatışmazlığı pisləşdikcə qadınlar döyüş tapşırıqlarına buraxılmağa başladılar. 2018-ci ildə Ryoko Azuma Yaponiyanın ilk qadın dəniz eskadrilya komandiri oldu. Elə həmin il Misa Matsuşima ilk qadın qırıcı pilotu oldu.

Qadınlar hazırda Yaponiyanın Özünümüdafiə Qüvvələrinin 8,7 faizini, ABŞ-dakı 17,5 faizibn təxminən yarısını təşkil edir. Yaponiya da Asiya-Sakit okean qonşuları Tayvan (15 faiz) və Şimali Koreyadan (20-30 faiz) geri qalır. Yaponiyanın Müdafiə Nazirliyi 2030-cu ilə qədər bu rəqəmi 12 faizə çatdırmağı planlaşdırır.

2018-ci ildə elit dəniz piyada bölməsi yaradıldı - potensial gələcək müharibədə həlledici rol oynayacaq Amfibiya Çevik Reaksiya Briqadası. Noyabr ayında Yaponiya və Amerika dəniz piyadaları Şərqi Çin dənizindəki ucqar adaya enmə məşqləri keçirdikləri birgə təlimlərdə şərti düşmən tərəfindən tutulan adanı öz nəzarətlərinə qaytarmalı idilər. Lakin manevrlərdə yalnız kişilər iştirak edib və briqadada cəmi 40 qadın olub - 2400 nəfərin cəmi 1,6 faizi. ABŞ-da isə hər onuncu dəniz piyadası qadındır.

38 yaşlı Hiroki Maruyama öz bölməsində qadınların sayının az olmasını xidmətin xarakteri ilə əlaqələndirir. Onun sözlərinə görə, dəniz piyadaları həm fiziki, həm də zehni stress və texniki hazırlıq baxımından Özünümüdafiə Qüvvələrinin ən tələbkar qollarından biri hesab olunur və bu, potensial qadın çağırışçıları həvəsdən salır.

Köhnə problemlər

Hərbi karyera seçən yapon qadınları milyonlarla həmvətənləri ilə eyni çətinliklərlə üzləşirlər. Yaponiya cəmiyyəti hələ də dərin patriarxaldır və gender bərabərliyi məsələlərində o, digər G7 ölkələrindən əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır: hətta 2023-cü ildə keçirilən G7-nin ixtisaslaşmış iclasında Yaponiya Assosiasiyanın digər üzvlərindən fərqli olaraq, kişi ilə təmsil olunurdu.

Bərabərlik üçün mübarizə aparın!

Qadınlar üçün kişilərlə bərabər iş şəraiti və karyera imkanlarına nail olmaq daha çətindir: “şüşə tavan” təkcə mülki həyatda deyil, Yaponiyanın Özünümüdafiə Qüvvələrində də davam edir. Natsue Kondonun admiral rütbəsinə yüksəldilməsi və onun yüksək vəzifəyə təyin edilməsi yeni tendensiya deyil, qayda üçün nadir bir istisnadır.

Adi işləyən yapon qadınlarına tanış olan başqa bir problem də hərbçi qadınlara yad deyil: körpələr evi və uşaq bağçalarının olmaması. Hərbi qulluqçular üçün ixtisaslaşdırılmış nəşr olan “Mamor”un qeyd etdiyi kimi, yapon qadın əsgərləri bəzən uşaqlarını da özləri ilə hərbi bazaya aparmalı olurlar. Dəniz piyadası Hiroki Maruyama və əri Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələrində xidmət edir, iki qızı var və hökumətin problemi həll etmək üçün kifayət qədər səy göstərməməsindən təəssüflənirlər.

“Reallıq ondan ibarətdir ki, hələ də qadınların uşaq tərbiyəsi ilə məşğul olması gözlənilir”, - deyə Hiroki Maruyama vurğulayıb.

Getdikcə kəskin kadr çatışmazlığı fonunda hakimiyyət qadınların gözündə hərbi xidmətin cəlbediciliyini artırmaq üçün hər cür cəhd edir. Yaponiya özünümüdafiə qüvvələrinin saytında qadın əsgərlər üçün əlverişli şəraitin yaradılmasından bəhs edən ayrıca səhifə yaradılıb. Xüsusilə, onlara üç il analıq məzuniyyəti və xüsusi müavinətlər təklif olunur. Ayrı-ayrılıqda qeyd olunur ki, hamilə hərbi qulluqçular üçün xüsusi yay və qış geyimləri tikilib. Bundan əlavə, iş və şəxsi həyat arasında sağlam bir tarazlığı təmin etmək üçün qadınlara daha çevik saatlarla işləməyə icazə verilir.

“Evə tez gəlib uşaqlarımla vaxt keçirməyim üçün iş qrafikimi dəyişə bilərəm. Alış-verişə gedə və ya adətən vaxtım olmayan kompleks yeməklər hazırlaya bilərəm”, - deyə Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələrinin qadın zabitlərindən biri deyir.

Bundan əlavə, Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələri səkkiz uşaq bağçası yaradıb ki, burada hərbçi analar qeyri-müntəzəm iş saatlarında, məsələn, təbii fəlakətdən xilasetmə işləri zamanı uşaqlarını göndərə bilərlər. Yaponiya Müdafiə Nazirliyinin statistik məlumatlarına görə, bu tədbirlər sayəsində hər altı yeni əsgərdən biri qadındır.

İş yoldaşları tərəfindən təcavüz

Hərbi rəhbərlərin hərbi xidmətin imicini yaxşılaşdırmaq səyləri Yaponiyanın Özünümüdafiə Qüvvələrində baş verən bir sıra cinsi qalmaqallarla sarsıldı. 2022-ci ilin ortalarında Rina Qonoyanın hekayəsi bütün ölkədə gurultulu oldu. Qız 2020-ci ildə əsgər yoldaşları ilə müntəzəm cüdo məşqləri sayəsində Olimpiya Oyunlarına vəsiqə qazana biləcəyi ümidi ilə Yaponiyanın Özünümüdafiə Qüvvələrinə yazılıb. Amma bunun əvəzində o mütəmadi olaraq cinsi və fiziki təqiblərə məruz qalıb. 2021-ci ilin avqustunda təlim məşğələlərindən birində zabit onu yerə uzadaraq həmkarlarının gülüşünə səbəb olan seksual hərəkət edib. Rina Qonoya hadisə barədə yüksək səviyyəli rəhbərliyə məlumat verib, lakin onlar sübut çatışmazlığını əsas gətirərək onun şikayətinə məhəl qoymayıblar: bütün şahidlər ifadə verməkdən imtina ediblər.

2022-ci ilin iyun ayında qız Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələrindən istefa verdi və orduda cinsi qısnama barədə hüquq-mühafizə orqanlarına və mediaya danışmağa çalışdı, lakin orada da ona məhəl qoyulmadı. Sonra o öz hekayəsini sosial şəbəkələrdə paylaşdı və bu, bütün vətəndaşları elə şoka saldı ki, həmin ilin sentyabrında Yaponiya Müdafiə Nazirliyi ondan rəsmi üzr istədi.

Lakin Rina Qonoya onların sözlərini “boş” hesab edib və ötən ilin yanvarında cinayətkarlara və hökumətə qarşı iddia qaldırıb. Nəticədə, məhkəmə qıza təcavüz edən üç məmuru iki il müddətinə azadlıqdan məhrum edib.

Sonradan Yaponiya Özünümüdafiə Qüvvələrindən təqaüdə çıxmış və ya hələ də orada xidmət edən digər qadınlar təcavüz hekayələri ilə gündəmə gəliblər.